Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
2(32)/2005

СВЯТОЙ ПАМЯЦІ ЯНА ПАЎЛА ІІ
Галерэя
Мастацтва

«...ТЫ, ПЁТР — СКАЛА...»
З гісторыі Касцёла

ПАПСТВА ЎЧОРА І СЁННЯ
Памяці Святога Айца Яна Паўла ІІ

НАЙВЫШЭЙШЫ СЭНС

РАЗВАГІ ПРА СМЕРЦЬ

ТРЭБА ВЯРТАЦЦА...

ПАЗНАННЕ ПРАЎДЫ

ВЕРШЫ
Кантрапункт
Habemus Papam!
Постаці

СЯБРОЎСТВА
Хрысціянская думка

ЕВАНГЕЛЛЕ — ГЭТА ПРАЎДА
In memoriam

ЗМОЎКЛІ ПЕСНІ ТЫЯ...


Працяглы і плённы пантыфікат Слугі Божага Яна Паўла ІІ вызначаўся стабільнасцю і паслядоўным ажыццяўленнем рэформаў ІІ Ватыканскага Сабору. Разам з тым, гэта быў час нябачанай дагэтуль адкрытасці Касцёла і яго актыўнасці амаль ва ўсіх галінах жыцця. Безумоўна, Касцёл не мог заставацца ў баку ад найбольш вострых праблемаў сучаснага свету, сутыкаючыся з імі і балюча іх перажываючы, у розных краінах па-рознаму. Гэтыя праблемы неаднойчы станавіліся аб’ектам увагі Святога Айца Яна Паўла ІІ і асвятляліся ў навучанні Касцёла. З гэтымі ж праблемамі давядзецца мець справу таксама і Бэнэдыкту XVI. Пасля смерці Папы-славяніна ўсіх каталікоў, і не толькі іх, цікавіць пытанне, якім будзе далейшы лёс Касцёла і ці не пагражае яму глыбокі крызіс. Менавіта гэтай надзённай тэме прысвечана гутарка, што адбылася яшчэ да выбару новага Папы, якую мы прапануем вашай увазе. Тэматыка гэтай размовы, якая непасрэдна датычыцца Касцёла ў Польшчы і ў свеце пасля смерці Папы-паляка, вельмі блізкая і актуальная таксама і для вернікаў каталікоў у Беларусі. На пытанні польскага рэлігійнага аглядальніка дамініканца Адама Шустака адказвае езуіт Дарыюш Кавальчык — філосаф, доктар тэалогіі, правінцыял Велікапольска-Мазавецкай правінцыі Таварыства Езуса, рэдактар часопіса «Духоўнае жыццё», аўтар некалькіх кніг і шматлікіх артыкулаў.
 

РАЗМОВА ПАМІЖ ПАНТЫФІКАТАМІ

— Смерць Папы Яна Паўла ІІ завяршыла пэўную эпоху, асабліва для Польшчы, але таксама і для ўсяго Касцёла. Што мы можам чакаць у бліжэйшы час?

— Трэба памятаць, што ўсе навуковыя аналізы, якія павінны даваць адказ на пытанні, што такое Касцёл, як ён змяняецца, у якім кірунку будзе развівацца, да пэўнай ступені абмежаваныя. Мы павінны праводзіць іх з вялікай пакораю, бо той, хто ў рэшце рэшт кіруе Касцёлам, — гэта Святы Дух. Ён заўсёды можа здзівіць нас, як, несумненна, гэта ўжо здаралася ў гісторыі. Калі прыйшоў Ян ХХІІІ, казалі, што яго пантыфікат стане пераходным, і пасля гэтага будзе выбраны наступны Папа, які пражыве больш і зможа правесці рэформы ў Касцёле. Як ведаем, усё адбылося інакш. Ян ХХІІІ, магчыма, нечакана нават для самога сябе, склікаў ІІ Ватыканскі Сабор, які стаў незвычайным подыхам Духа.

Што нас чакае? Я згодны з тымі, хто кажа, што напэўна чакае нас экзамен на сталасць, асабліва — Касцёл у Польшчы. Мяркую, што ў першую чаргу гэта будзе экзамен на еднасць. Ян Павел ІІ па-рознаму нас аб’ядноўваў. У дні, калі ён паміраў, і ў дзень смерці ён зрабіў гэта мацней, чым калі-небудзь раней, не толькі ў адносінах да нас, палякаў, але і да ўсяго свету. (...)

Цяпер яго не будзе. Узнікае пытанне, ці мы дамо сабе рады, ці будзем ведаць, што рабіць, як рабіць і з кім рабіць. (...) Калі ўважліва прыгледзімся, мы нідзе ў свеце не знойдзем сапраўдных лідэраў: ні палітычных, ні грамадскіх, ні навуковых. Магчыма, прыйшоў час людзей, якія добрай сумеснай працай змогуць даваць сведчанне супольнага дзеяння, думкі. У Касцёле, на свеце і ў сваёй краіне мы павінны ствараць адзінства.

— Тое, што адбывалася ў свеце пасля смерці Папы, а менавіта нябачанае ніколі раней яднанне людзей, якія арганізаваліся без усялякага ўдзелу іерархіі, па сваёй ініцыятыве, што паходзіла знізу, гэта толькі знак таго часу, поўнага эмоцый, перажыванняў — чыста сацыялагічная з’ява, ці, можа, пачатак чагосьці большага, нешта накшталт «духоўнасці камуніі»?

— Я спадзяюся, што той энтузіязм, здольнасць яднацца і арганізоўвацца дзякуючы ў асноўным сучасным электронным сродкам камунікацыі не знікне, і што Касцёл будучыні стане Касцёлам ініцыятываў, што паходзяць знізу, з розных асяроддзяў, безумоўна, не насуперак іерархіі, але з яе згоды, пры ўдзеле біскупаў і святароў. Каб Касцёл быў моцным, ён не павінен быць клерыкальным, такім, дзе будуць чакаць ініцыятывы зверху. Той павеў Духа, які ёсць і якога, спадзяюся, мы не змарнуем, заключаецца ў тым, што мы ўсе адчуваем сваю адказнасць за Касцёл, адчуваем сваю грэшнасць і слабасць, але не асуджаем адзін аднаго. Калі нам хочацца штосьці зрабіць, рэфармаваць, змяніць Касцёл да лепшага, то мы павінны пачынаць з сябе, пачынаць штосьці прапаноўваць, і гэта могуць рабіць звычайныя людзі. Спадзяюся, ксяндзы не спалохаюцца гэтага і не стануць думаць, што адбываецца нешта такое, што пагражае іх аўтарытэту, і Касцёл можа пачаць разыходзіцца ў розных, не запланаваных імі кірунках. Спадзяюся, што яны не паддадуцца спакусе клерыкалізму і ўлады, а з пакораю будуць там, дзе святара ніхто не заменіць.

— Які ён цяпер, наш Касцёл, пасля пантыфікату Яна Паўла ІІ? Ці адкрыты? Або, можа, ён «акапаўся» ў сваёй традыцыі, навучанні і звычаях?

— Безумоўна, Касцёл цяпер больш адкрыты — Ян Павел ІІ адкрыў яго для дыялогу з рознымі рэлігіямі, групамі, асяроддзямі. Аднак закрытасць бывае добрай і нядобрай, таксама як і адкрытасць. Слова «акопы» ў сучаснай мове не выклікае станоўчых асацыяцый, але я лічу, што часам мы знаходзімся ў такой сітуацыі, калі трэба «акапацца», каб не даць сябе забіць, і было б глупствам выходзіць на адкрытае поле. Ёсць таксама і такія сітуацыі, калі няма сэнсу сядзець, як пацук у канаве, і трэба выйсці. Мяркую, што нядобрая адкрытасць — гэта адкрытасць для прастрэльвання, якая ў імя талерантнасці як звышдогмату баіцца адстойваць сваю слушнасць, сваю тоеснасць, ісці на канфлікт. А на канфлікт часам ісці трэба.Нядобрая адкрытасць — гэта імкненне любым коштам быць добрым для ўсіх. Могуць быць добрыя «акопы», калі яны служаць для захавання тоеснасці ўласнай веры, калі навокал ворагі, якія хочуць нас знішчыць, а такія сітуацыі сапраўды з’яўляюцца рэаліямі жыцця Касцёла ў сучасным свеце.

Што сабою ўяўляе нядобрая закрытасць, нядобрыя «акопы», хіба ўсе мы ведаем. Тут прыходзіць на памяць Евангелле і асоба Езуса Хрыста, які быў адкрыты для грэшнікаў і ў той жа час «дастаткова» закрыты для крывадушнікаў і фарысеяў. Калі б Ён з усімі імкнуўся жыць у згодзе, то, напэўна, не загінуў бы на крыжы. Узнікае пытанне, як у сучасным свеце Касцёл павінен ставіцца да той жа агрэсіўнай лаіцызацыі, да навалы ісламу, што ідзе, як каток, да ўсё больш непрыхільнага праваслаўя. Рэакцыя Алексія ІІ на смерць Яна Паўла ІІ была дастаткова сімптаматычнай, для мяне ашаламляльна непрыемнай.

Гэта вельмі няпростыя пытанні, як паводзіць сябе ў сітуацыі, калі мы маем перад сабою чалавека, асяроддзе людзей часам цынічных, часам хітрых. У чым павінна заключацца адкрытасць, каб яна не была наіўнасцю, каб яна не стала справаю шкоднай для той супольнасці, за якую мы нясем адказнасць. Безумоўна, тут вельмі лёгка пачаць разглагольстваваць пра неабходнасць падстаўляць другую шчаку, маўляў, Касцёл заўсёды і ўсюды, нягледзячы на тое, што іншыя думаюць, кажуць і робяць, павінен працягваць далонь, адступаць, запрашаць, быць заўсёды адкрытым. Прызнаюся, у мяне ёсць пэўныя сумненні наконт гэтага. Возьмем, напрыклад, іслам. Нядаўна,будучы ў Рыме, я чуў ад высокіх прадстаўнікоў Касцёла, што, магчыма, мы былі трохі наіўнымі ў вядзенні дыялогу з ісламам, не жадаючы, каб якія-небудзь сацыяльна-палітычныя падзеі расцэньваліся як канфлікт паміж рэлігіямі. Калі, напрыклад, мусульмане будуюць мячэці ў Еўропе, у хрысціянскіх краінах, і справядліва маюць свабоду правоў, то як Касцёл і як заходнія дэмакратычныя дзяржавы ці не павінны мы больш паслядоўна дамагацца забеспячэння правоў для хрысціянаў, для каталікоў у мусульманскіх краінах? Не дзеля барацьбы, а дзеля свабоды і салідарнасці з нашымі братамі.

— Падзел Касцёла на адкрыты і закрыты часта спрабуюць звязваць з тэрытарыяльным падзелам: секулярызаваны, але адкрыты Захад і артадаксальны, але закрыты Касцёл на Усходзе. У якой ступені такі падзел апраўданы, да чаго можа прывесці і ці варта яго ўвогуле праводзіць?

— Безумоўна, можна заўважыць розніцу паміж касцёлам у Польшчы і, напрыклад, Касцёлам у Бельгіі ці ў Англіі. Аднак я б не называў гэтае адрозненне Касцёлам адкрытым і закрытым. Я апісаў бы гэта інакш, карыстаючыся дзвюма эклезіялогіямі (навука пра Касцёл, тэалогія Касцёла. Тут: канцэпцыя Касцёла. — Рэд.). Першую з іх я назваў бы эклезіялогіяй пакорнага слугі, які ніколі не павышае голасу, эклезіялогіяй пад дэвізам: «Прабачце за тое, што я каталік», або «Sorry, ці маё каталіцтва часам цябе не абражае?» Гэта каталіцтва, якое лічыць, што каталікі не павінны крытыкаваць секулярызаванае грамадства, а наадварот, мусяць пакорна далучацца да некаторых ініцыятываў, што прапануе гэты свет, каб, падтрымліваючы іх, спрыяць памнажэнню дабра. Нядаўна я быў у Бруселі і наведаў там капліцу Змёртвыхпаўстання, якую абслугоўваюць езуіты, размешчаную сярод будынкаў Еўрасаюзу, еўрапейскіх установаў. Законніца, якая працуе ў гэтай капліцы, з хваляваннем расказвала мне, як доўга разбіраліся, спрабуючы высветліць, ці можна ў гэтай капліцы раз на тыдзень рабіць выстаўленне Найсвяцейшага Сакрамэнту, бо не маглі адказаць сабе на пытанне, ці не абразіць гэта некаталікоў або прадстаўнікоў іншых веравызнанняў. Пераканаў іх толькі адзін пратэстант, які запэўніў, што не трэба гэтага баяцца, бо пратэстанты часам ходзяць у каталіцкія касцёлы, і іх гэта не абражае.

Сёння нам патрэбны іншы Касцёл, безумоўна, не такі, што крытыкуе ўсё і ўсіх, а Касцёл, які часам можа быць прарокам, які ідзе на канфлікт з гэтым светам, які выказвае ўласныя думкі, з уласнай ініцыятывы дамагаецца чагосьці і паказвае дабро і зло. Мне здаецца, што сімптаматычным быў казус з Роко Буцільёнэ, які вельмі далікатна сказаў, што гомасексуалізм з’яўляецца грахом і разам з тым растлумачыў, што не лічыць неабходным рэгуляваць ці абмяжоўваць гэта на прававым узроўні. Кожны можа паступаць так, як лічыць патрэбным. Гэта настолькі не спадабалася высокім еўрапейскім чыноўнікам, што яго не выбралі камісарам. Справа Буцільёнэ ставіць перад намі пытанне, якім чынам у такой Еўропе, што мае ідэі новай уласнай самасвядомасці, можна знаходзіцца высока ў адміністрацыйных структурах і разам з гэтым час ад часу публічна вызнаваць сваю каталіцкую веру ці цытаваць Катэхізіс Каталіцкага Касцёла. Аказваецца, гэта праблематычна. Я не лічу ідэальным рашэннем выкінуць з публічнай прасторы любыя напаміны пра рэлігію, Бога, духоўнасць. Гэта не плюралізм, гэта не дэмакратыя, гэта не свецкая мадэль — яна нічым не лепшая за тую, што існуе ў мусульманскіх краінах, у якіх іслам з’яўляецца дзяржаўнай рэлігіяй. Мадэль свецкай дзяржавы нельга лічыць нармальнай, а нармальнай з’яўляецца мадэль нейтральнай дзяржавы, дзе ў публічнай прасторы можна казаць пра ўсё, у тым ліку і пра Пана Бога. Мне здаецца, што ў Польшчы да гэтага больш нармальны і свабодны падыход, чым, напрыклад, у Францыі. Калі прэзідэнт Шырак абвясціў дзень нацыянальнай жалобы з прычыны смерці Папы, некаторыя гарады байкатавалі гэтую ініцыятыву, кажучы, што яна не адпавядае канонам свецкай дзяржавы. І гэта вельмі нездаровыя праявы. У Польшчы, дзе ёсць веруючыя, няверуючыя, посткамуністы і іншыя, ніхто, напэўна, не абураецца і не здзіўляецца, што ў Канстытуцыі згадваецца пра Бога. Я лічу, што такі падыход з’яўляецца больш плюралістычным і дэмакратычным.

— Ці гэта азначае, што польскі Касцёл павінен выканаць нейкую місію ў Еўропе? Ці можам мы сучасную Еўропу чамусьці навучыць?

— З усёй пакораю я лічу, што ў нас ёсць місія, якую мы павінны выканаць, і што мы з’яўляемся для Еўропы знакам. Узнікае пытанне, ці захоча Еўропа і еўрапейскі Касцёл прыслухацца да нас. Часта так здараецца, што польскіх ксяндзоў, якія працуюць на Захадзе, крытыкуюць, калі яны спрабуюць казаць пра грэх, заахвочваючы да індывідуальнай споведзі, да ўдзелу ў набажэнствах і г. д. Мясцовае духавенства не хоча адкрыцца, не хоча бачыць нашага багацця. Яны гавораць пра інкультурацыю, пра патрэбу прыслухоўвацца да чалавека ў дадзеным асяроддзі, у дадзенай краіне і толькі ў залежнасці ад гэтага можна дзейнічаць ці займацца душпастырствам. Калі я еду на Захад, то не канцэлебрую, бо там гэта не прынята, стаю ў гальштуку ці проста ў швэдры, і гэта добра, гэта — інкультурацыя. Калі ж хтосьці прыязджае з Захаду, і яму кажуць: «Апрані альбу, ускладзі стулу», то ён на гэта толькі паблажліва ўсміхаецца. Інкультурацыя павінна адбывацца ў абодвух кірунках. У мяне склалася ўражанне, што мы часам бываем ганарлівымі і лічым сябе вельмі разумнымі, бо маем поўныя касцёлы, аднак Захад таксама часам бывае ганарлівы і закрыты для нашага багацця, лічачы, што наша каталіцтва з’яўляецца масавым, але неглыбокім. Нам трэба больш пакоры, каб вучыцца адзін у аднаго. Мы можам многаму навучыцца ў Захаду. Тое, што Ян Павел ІІ назваў «вясною Касцёла», — цудоўныя, дынамічныя рухі рознага кірунку — узнікла на Захадзе, а потым даходзіла да нас. Усё гэта знайшло тут для сябе добрую глебу, але ўзнікла ўсё ж такі там. Трэба заўважыць, што ў гэтым Касцёле, які памяншаецца колькасна, існуе шмат супольнасцяў і шмат харызмаў.

— Давайце адкладзем у бок падзелы і паглядзім на Касцёл больш цэласна. У вялікую пятніцу кардынал Ратцынгер па просьбе Папы падрыхтаваў разважанні Крыжовага шляху. Там, між іншым, ёсць і такія словы: «Колькі ж разоў мы ўсхваляем толькі саміх сябе, нават не думаючы пра Яго! Колькі ж разоў Яго слова перайначваюць і злоўжываюць ім! Як няшмат веры ёсць у шматлікіх тэорыях, колькі пустых словаў! Колькі бруду ў Касцёле менавіта сярод тых, хто ў святарстве павінен належаць Яму цалкам! Колькі пыхі, колькі самаздаволення! Як мала мы цэнім сакрамэнт паяднання, у якім Ён чакае нас, каб падняцца з нашых падзенняў!» Гэта вельмі моцныя словы, часам нават жорсткія. Што хацеў сказаць гэтым кардынал Ратцынгер, якая была мэта таго Крыжовага шляху?

Па-мойму, да тэксту Крыжовага шляху, падрыхтаванага кардыналам Ратцынгерам, варта вяртацца. Гэта чалавек, які мае велізарныя веды, і разам з гэтым з’яўляецца мужам вялікай духоўнасці. Калі хтосьці ў мяне запытаўся, хто можа быць будучым Папам, я, безумоўна, адказаў, што не маю ўяўлення, але не стаў бы перажываць, калі б ім стаў Ёзаф Ратцынгер...

— Наша размова будзе надрукавана толькі ў маі, калі ўжо будзе вядома, хто стаў Папам... Можа, гэта будуць прарочыя словы...

— Паглядзім. Вяртаючыся да словаў кардынала Ратцынгера, я лічу, што яны дастаткова ясныя. На жаль, яны адносяцца да іерархіі і да тэолагаў. Безумоўна, гэта моцныя словы. Трэба памятаць, што калі Езус казаў моцныя словы, яны таксама датычыліся тагачасных святароў, Божых «менеджэраў» і кніжнікаў. Як гаворыцца, рыба псуецца з галавы, і, бясспрэчна, крызіс, грахі сярод духавенства, сярод тэолагаў маюць велізарны ўплыў на ўвесь Касцёл. З гэтага не вынікае, што менавіта ксяндзы з’яўляюцца самым галоўным у Касцёле, але — без намёкаў на клерыкалізм — варта адзначыць, што духавенства — святары, біскупы, тэолагі — нясуць большую адказнасць і маюць больш магчымасцяў чыніць зло і дабро, большае «поле абстрэлу», чым звычайны свецкі чалавек. Грахі, якія ўласцівыя нам усім, калі здараюцца сярод пастыраў, становяцца асабліва знішчальнымі. Кардынал Ратцынгер гаворыць пра тое, што чым менш веры, тым больш пагоні за ўладаю, за кар’ерай. Гэта адбываецца сярод нас, на нашых вачах. Суцяшаць можа толькі тое, што, шчыра кажучы, ніколі не было лепш. Ужо зазірнуўшы на старонкі Новага Запавету можна прачытаць у святога Паўла: «Сярод вас, карынцянаў, дзеюцца такія рэчы, пра якія не чуваць нават у паганаў»; ужо ў апостальскія часы былі спробы купляць пасады ў Касцёле. Безумоўна, такое адступніцтва ад хрысціянства адбываецца не толькі сярод святароў. Мы ўсе ўводзім адзін аднаго ў спакусу: святары спакушаюцца свецкімі асобамі, з якімі сустракаюцца ў парафіяльных канцылярыях, у канфесіянале, а свецкіх спакушаюць іх пастыры. Хтосьці сказаў, што можна ў сваім жыцці спакусіцца, можна спіцца, а можна быць святым. Аднак я лічу, што калі мы бачым грахі духоўных асобаў, свецкіх людзей, усіх членаў Касцёла, не трэба спакушацца, бо са спакушэння не вынікае нічога пазітыўнага. Не трэба такім ці іншым чынам напівацца, бо гэта не мае сэнсу. Трэба быць святым, бо святы — гэта такі чалавек, які шукае Езуса, хоча быць побач з Ім нават у спатканні з крыжам, нават калі навокал іншыя людзі з цынічнай абыякавасцю ставяцца да справаў Божых. У гэтым сэнсе святым быў Ян Павел ІІ, які ўсё ж не быў наіўным і бачыў зло, таксама і ў Касцёле, але засяроджваўся на тым, каб быць вартым даверу сведкам Божай любові да кожнага чалавека, і, на мой погляд, за гэта яго палюбіла так шмат людзей.

— Цяжка было б абвінаваціць кардынала Ратцынгера ў песімізме ці ў недахопе надзеі ў яго бачанні рэалій Касцёла, аднак словы пра «тонучую лодку Касцёла», ці пра тое, што ў Касцёле больш пустазелля, чым пшаніцы, гучаць досыць злавесна. Ці сапраўды становішча вымалёўваецца ў такіх чорных колерах, ці гэта толькі заклік, які павінен узрушыць, падштурхнуць да навяртання?

— Напэўна, кардынал Ратцынгер у гэтых словах Крыжовага шляху ці ў іншых сваіх ацэнках не з’яўляецца песімістам і не глядзіць на свет праз чорныя акуляры. Гэта словы, якія заклікаюць нас да навяртання, і так іх належыць разумець. Заўсёды можна задаць пытанне, калі было лепш. Калі паглядзець на сучасны Касцёл, то я не лічу, што ён знаходзіцца ў некім асаблівым крызісе ў параўнанні з міжваенным перыядам, ці з дзевятнаццатым, васемнаццатым або дзесятым стагоддзем. Цалкам наадварот, на маю думку, у гэтым Касцёле відаць шмат святасці, можа, нават больш, чым у многія мінулыя часы. Звярніце, калі ласка, увагу хаця б на тое, што ўжо некалькі дзесяцігоддзяў мы маем калі не святых, то выдатных Папаў, а так было не заўсёды. Калі стваралася Таварыства Езуса, маральны і інтэлектуальны ўзровень папства быў вартым жалю.

— Ці сённяшні Касцёл выпадкова не з’яўляецца хутчэй адмоўным сведчаннем, чым прыкладам для наследавання?

Безумоўна, сустракаюцца людзі, спакушаныя Касцёлам, канкрэтнымі сітуацыямі, людзьмі Касцёла, але мне здаецца, што значна больш людзей, якія чымсьці захапіліся ў Касцёле, якія сустрэліся са станоўчым сведчаннем, з пропаведдзю, якая іх узрушыла. На жаль, адмоўнага сведчання хапае, таму хапае і спакушэнняў. У чым сутнасць такога адмоўнага сведчання? У сваім тэстамэнце — першасвятарскай малітве — Хрыстус просіць, «каб усе былі адно», просіць любові і еднасці. Ён кажа, што па гэтым пазнаюць, што мы Ягоныя вучні. Мы найбольш грашым супраць гэтага тэстамэнту недахопам еднасці і любові. Недахоп любові часта праяўляецца ў банальным хамстве ў адносінах да бліжніх, і яно вельмі часта адштурхоўвае людзей ад Касцёла і спакушае іх. Мне часам здаецца, што людзі гатовыя хутчэй прабачыць святару нявернасць цэлібату, чым фанабэрыстае хамства і пагардлівыя адносіны да іншых.

— У словах кардынала Ратцынгера акцэнт робіцца на іерархічнае вымярэнне Касцёла. Ці азначае гэта, што абавязковай з’яўляецца рэформа іерархіі, ці, можа, рэформа падрыхтоўкі святароў, грунтоўныя змены ў сістэме іх адукацыі і выхавання?

— Для мяне цікаваю праблемаю, як тэарэтычна-тэалагічнай, але перш за ўсё практычнай, з’яўляецца працэдура намінацыі біскупаў. Пра гэта можна было б напісаць таўшчэзныя тамы гістарычна-тэалагічных даследаванняў. Паўстае пытанне, ці можна было б гэтую працэдуру ўпарадкаваць, дэмакратызаваць. Не ідзе гаворка пра тое, што рашэнні будуць прымацца знізу, людзьмі, — канчатковае рашэнне было б за Святым Айцом, але ў працэс вывучэння, падбору кандыдыта можна было б уключыць як мага больш шырокія колы. Гэта дазволіла б выбраць найлепшых і дало б магчымасць больш глыбока і плённа дзейнічаць ласцы Божай і Святому Духу. Людзі ў большай ступені адчулі б сябе суб’ектам Касцёла, а самі біскупы больш адчувалі б сваю залежнасць ад тых, каму служаць, што ніякім чынам не паменшыла б іх аўтарытэту і біскупскай улады.

— Касцёл будучыні будзе такім, якая цяпер моладзь. У меркаваннях пра маладых з’явілася пэўнае раздваенне: з аднаго боку, менавіта сярод моладзі назіраецца найбольшая абыякавасць, з якою можна сустрэцца паўсюль, напрыклад, на занятках па катэхізісе ці ў непасрэдных кантактах з імі. З другога боку, мы бачым вобраз Яна Паўла ІІ са шматмільённымі натоўпамі, якія збіраліся вакол яго падчас Сусветных дзён моладзі. Ці ў моладзі ёсць шанец стаць будучыняй Касцёла, ці Касцёл пра яе забываецца?

— Існуюць розныя меркаванні наконт моладзі і яе рэлігійнасці. Мне здаецца, што недалёкія ад праўды тыя даследаванні, якія паказваюць, што сёння ёсць шмат маладых людзей, якія кажуць, што яны далёкія ад Касцёла, якія часта паводзяць сябе варожа, правакацыйна, але ў той жа час усё больш становіцца тых, якія рэгулярна моляцца, шукаюць, чакаюць, што мудрыя, святыя святары прапануюць ім штосьці сапраўды каштоўнае. Гэта адбываецца таму, што ў наш час мы ўсё менш знаходзімся пад уплывам традыцыі, сям’і, звычаяў. Свет усё больш патрабуе ад нас асабістага выбару. Таму і павялічваюцца дзве гэтыя групы: тых, хто выбірае «не», і тых, хто вельмі свядома выбірае «так». Я лічу, што, нягледзячы ні на якія цяжкасці, асабліва ў катэхізацыі, нягледзячы на тое, што Касцёл можа паменшыцца колькасна, у яго тым не менш ёсць магчымасць развівацца ў глыбіню, каб у ім было шмат маладых, цікавых людзей, якія потым створаць каталіцкія сем’і.

Большую занепакоенасць у мяне выклікае сённяшняе сярэдняе пакаленне, тыя, каму ад трыццаці да пяцідзесяці гадоў: у пэўным значэнні менавіта яны большыя правакатары, чым тая моладзь. Яны больш паддаюцца спакусам гэтага свету, спажывальніцтва, гонкі за кар’ерай. Менавіта сярод іх адбываюцца разводы і аборты. Менавіта іх часцей за ўсё няма ў касцёле на рэкалекцыях: ёсць моладзь, ёсць дзеці, ёсць старэйшыя асобы, а сярэдняга пакалення няма. Адзін з катэхетаў распавядаў мне, што ў ягоным класе было шасцёра дзяўчат, якія перажывалі момант разводу сваіх бацькоў. Безумоўна, такая дзяўчына можа паводзіць сябе правакацыйна, па-хамску, увогуле вельмі дзіўна, але праблема не ў ёй самой, а ў яе сям’і.

— Абстрагуючыся ад узроставых групаў, часта гавораць, што ў сённяшнім Касцёле існуе раздваенне. Шмат людзей называюць сябе веруючымі, але не прымаюць узор хрысціянскага жыцця, які прапануе ім Касцёл. Ці ёсць сродак аб’яднаць гэта? Магчыма, мы асуджаныя на формулу: «Бог — так, Касцёл — не»?

— Калі гавораць пра адарванасць веры ад маральнасці, на жаль, часцей за ўсё, маюць на ўвазе сексуальнасць, а ўжо радзей запаведзь «не крадзі». Мне здаецца, што мы скардзімся на грэшнасць сучаснага пакалення, бо бачым у сексуальнай сферы паводзіны, якія не да канца адпавядаюць вучэнню Касцёла, але на гэтым зацыкліваемся і не заўважаем, што прарокі Старога Запавету найбольш асуджалі не сексуальныя грахі, а несправядлівасць, абкраданне беднага, несвоечасовае выдаванне платы. Некаторыя сацыяльныя групы згубілі маральныя абмежаванні і жывуць у сексуальнай усёдазволенасці, пансексуалізме, але ў іншых сферах, напрыклад, у сферы шукання пэўнай яснасці, справядлівасці, цяпер сітуацыя лепшая, чым была раней.

Я лічу, што адарванасць жыцця ад веры — гэта вынік няведання. Можна сустрэць людзей, якія сапраўды не ведалі, што Касцёл забараняе некаторыя рэчы, кажуць пра гэта шчыра і не падманваюць. Другая прычына — звычайная слабасць. Чалавек слабы, ён ведае, што трэба рабіць, але робіць па-іншаму. Часам справа ў злой волі, у цынізме ці ў інтэлектуальных праблемах. Напрыклад, чалавек можа быць недастаткова перакананы ў тым, што вера ў Бога, вера ў Езуса Хрыста пазбаўляе магчымасці заключыць новае сужэнства ў сітуацыі, калі кагосьці пакідае муж ці жонка, і чалавек застаецца адзін не па сваёй віне. Многія людзі таксама не разумеюць, чаму еднасць з Богам нельга прымірыць з выкарыстаннем супрацьзачаткавых сродкаў у сужэнстве, калі, напрыклад, у сям’і ўжо ёсць трое дзяцей. І тут мы заходзім на вельмі зыбкую глебу, бо ўзнікае пытанне, ці сапраўды ўсе аспекты сучаснага навучання ў сферы маралі вынікаюць з Евангелля, ці, магчыма, некаторыя з іх можна было б змяніць, не адступаючы ад вернасці Евангеллю. Вядома, што ёсць тэолагі, а таксама пастыры Каталіцкага Касцёла ў некаторых краінах, якія прапануюць іншыя, адрозныя ад агульнапрынятых, шляхі вырашэння некаторых маральных праблемаў. Яны інакш бачаць некаторыя наказы, забароны, лічаць іх часам бесчалавечнымі. Ці сапраўды штосьці можа істотна змяніцца? Не ведаю. Але падазраю, што ад гэтых вострых пытанняў мы не ўцячэм, і пэўныя змены (прынамсі, іншая расстаноўка акцэнтаў) могуць адбыцца.

— Ці азначае гэта, што Касцёл павінен цяпер звярнуць больш увагі на навучанне веры, з якой людзі змогуць зрабіць высновы, што будуць вызначаць іх жыццё, ці ўсё ж павінен больш засяродзіцца на навучанні практыцы хрысціянскага жыцця, жыцця паводле запаведзяў?

— Я ўпэўнены, што трэба звяртаць большую ўвагу і на адно, і на другое. Аказваецца, што занядбанне катэхізацыі дарослых, якая вучыць праўдам веры, маральным праўдам, і засяроджанне на гаміліях, у якіх гаворыцца пра любоў да Бога, адносіны з Езусам, з надзеяй, што слухачы зробяць для сябе з гэтых асноўных праўдаў канкрэтныя жыццёвыя высновы, не зусім правільнае. Нядаўна я пачуў, што адзін біскуп увёў у сваёй дыяцэзіі абавязковую катэхізацыю дарослых, бо, як расказваюць, у адной тэлеперадачы пачуў, як нейкі чалавек разумна і талкова адказваў на розныя пытанні, але на пытанне пра тры Асобы Святой Тройцы адказаў: «Каспар, Мельхіёр, Балтазар». Безумоўна, трэба гэта ўмела аб’ядноўваць, не ўпадаючы ні ў адну з крайнасцяў, а значыць, паказваць падставу, якой з’яўляецца жывая сувязь з Богам, бо немагчыма пачынаць хрысціянскае навучанне з маральнасці, але, з другога боку, трэба таксама дапамагаць рабіць практычныя высновы, што вынікаюць з веры ў Езуса, з веры ў Бога, з уцелаўлення і адкуплення — маральныя высновы. І дзеля гэтага трэба аднавіць катэхізацыю дарослых. Я таксама думаю, што перад Касцёлам стаіць заданне змяніць мову, каб стаць больш пераканаўчым у навучанні маральным праўдам. Нельга проста сказаць, што тое ці іншае не адпавядае годнасці чалавека і таму трэба паступаць так, а не інакш. Патрэбна больш разважлівасці, спасылак на розныя іншыя галіны ведаў, добрага, моцнага ўкаранення ў практыцы жыцця, больш веры людзей, каб пераконваць іх рабіць той, а не іншы маральны выбар.

— Якая праблема ў Касцёле сёння самая балючая? Што павінна стаць галоўным у выпраўленні становішча?

— Я лічу, што нельга нейкую адну праблему назваць самай балючай ва ўсім сусветным Касцёле, бо зусім розныя Касцёл у Кітаі, Касцёл у Расіі, Касцёл у Польшчы ці Касцёл у Вялікабрытаніі, а таму цяжка штосьці абагульняць. Безумоўна, ёсць адно абагульненне, найбольш слушнае: самая балючая праблема ў Касцёле — гэта грэх у самых розных яго праявах. Найбольшая праблема — гэта недахоп святасці. Ян Павел ІІ у сваім Апостальскім пасланні Novo millennio ineunte кажа, што нас збавіць не новая праграма, а асоба Езуса Хрыста. Папа піша пра першаснае значэнне, якое маюць ласка і святасць. Заўсёды, калі Касцёл перажываў нейкі перыяд крызісу, Святы Дух клікаў святога мужа — святога Францішка, святога Дамініка ці святога Ігнацыя — які, ідучы за Божым заклікам, праводзіў у Касцёле змены. Сёння, пасля ІІ Ватыканскага Сабору, здаецца, што Святы Дух перайшоў да іншай тактыкі і стварае новыя святыя супольнасці, святыя рухі, дае людзей, якія радыкальным чынам жывуць Евангеллем у тых ці іншых харызмах.

Безумоўна, можна назваць і канкрэтныя праблемы, што існуюць у сучасным Касцёле. Зыходзячы са свайго ўласнага вопыту на пасадзе правінцыяла, я лічу, што дзве найбольш балючыя праблемы — гэта асабістыя справы, а менавіта крызісы ў супрацоўніцтве, крызісы святароў, і фінансавыя справы. Я не маю на ўвазе недахоп грошай, хоць дзе-нідзе ад яго пакутуюць, а мудрае, заснаванае на даверы распараджэнне тым, што маем. Грошы займаюць у свеце важнае месца, і, распараджаючыся імі, размяркоўваючы матэрыяльныя даброты, мы даем адмоўнае сведчанне або добрае сведчанне. Што датычыцца першай праблемы — асабістых крызісаў, падзенняў, адыходаў — трэба адносіцца да гэтага з вялікаю пакораю. Чалавек — гэта таямніца, і немагчыма святара, кандыдыта ў святары, законніка завесці, як нейкі механізм. Аднак належыць рабіць усё магчымае, каб падрыхтоўка святароў, будучых душпастыраў, была як мага лепшай, каб яна адпавядала патрабаванням сучаснага свету, каб гэтыя людзі былі не толькі інтэлектуальна падрыхтаваныя, але таксама мелі ў сабе сілу прымаць на сябе розныя крыжы, якія малады святар, і не толькі ён, напэўна сустрэне на сваім шляху. Важна, каб яны лёгка не здаваліся. Парадокс, але сёння хіба што цяжэй быць святаром, чым раней. Хоць часам некаторыя ксяндзы гінулі ад рук камуністаў, але ўсё адно было лягчэй. Святар меў аўтарытэт. Сёння яго вельмі лёгка могуць абразіць, высмеяць, пакпіць з яго. Таму трэба быць моцным. Падрыхтоўка павінна загартоўваць для прыняцця любых крыжаў.

— А праблема фінансаў у Касцёле?

У тым, што датычыцца фінансаў, Касцёлу патрэбная большая салідарнасць ad intra і ad extra (знутры і звонку — рэд.), бо ў адным Касцёле сярод розных яго структураў існуе вялікая няроўнасць. Ёсць Касцёлы багатыя і Касцёлы бедныя. Трэба быць больш салідарнымі з беднымі, малазабяспечанымі, тымі, хто спадзяецца на Касцёл. Трэба зрабіць усё, каб сцерці са свядомасці многіх людзей вобраз Касцёла як багатай, заможнай установы, якая ўвесь час павялічвае свой набытак, які не мае нічога агульнага з набыткам чалавечых душаў. Фінансы — гэта адкрытая тэма супрацоўніцтва духавенства і свецкіх асобаў. Я лічу, што мы не вырашым пэўных праблемаў, не зможам адказаць на выклікі сённяшняга дня ў сферы фінансаў, распараджэння маёмасцю, грашовымі сродкамі, калі не навучымся супрацоўнічаць: духавенства і свецкія. Справы ў наш час становяцца ўсё больш складанымі, і для гэтага патрэбныя спецыялісты-прафесіяналы (а святары, часцей за ўсё, не маюць прафесійных уменняў у гэтай галіне), патрэбныя нам свецкія асобы. (...) Мы не павінны замыкацца, але павінны шукаць розныя шляхі супрацоўніцтва, заснаванага на валантарыяце ці на аб’яднанні касцёльных стуктураў і свецкіх спецыялістаў-прафесіяналаў. Такім чынам супрацоўнічаючы са свецкімі асобамі, Касцёл зможа стаць больш празрыстым. Фінансавыя непаразуменні, утойванне чаго-небудзь у наш час — гэта, бясспрэчна, адмоўнае сведчанне.

— Такім чынам, ці можна прызнаць, што крызіс, пра які гаворыць кардынал Ратцынгер, гэта не новая з’ява ў Касцёле, што час, у які мы жывем, не адрозніваецца нейкім асаблівым злом ці слабасцю, і што крызіс у Касцёле – гэта нармальная з’ява, неабходная для навяртання?

— Мне здаецца, што можна сказаць і так. Крызіс Касцёла ў пэўным значэнні з’яўляецца нармальнаю з’явай. У асноўным, з самага пачатку свайго існавання, Касцёл знаходзіцца ў тым ці іншым крызісе, хоць хацелася б назваць гэта інакш. Лепш казаць пра пастаяннае напружанне, у якім жыве Касцёл. Хтосьці сказаў, што жыццё — гэта мастацтва перажываць напружаныя сітуацыі, і Касцёл на працягу стагоддзяў імкнецца гэтым мастацтвам авалодаць. Перадусім, гэта напружанне паміж грахом і святасцю. Касцёл — не рэалія чыстых, што стараюцца ўцячы ад гэтага свету, як гэта раней уяўлялі. Гэта не лодка, што плыве сярод massa damnata — асуджаных грэшнікаў. Касцёл заглыблены ў гэты свет. Часта ён быў аж занадта дзіцем свайго часу. Але я лічу, што гэтае напружанне, ці, калі жадаеце, крызісы вынікаюць з асноўнай праўды хрысціянства, якой з’яўляецца ўцелаўленне.

Хрысціянства не з’яўляецца верай, што паказвала б Бога, які знаходзіцца дзесьці далёка на сёмым небе, якога можна дасягнуць, адарваўшыся ад таго, што ёсць, праз ачышчэннне і ўцёкі ад створанай рэчаіснасці. Цалкам наадварот. У прынцыпе хрысціянства заахвочвае нас шукаць сярод таго, што ёсць, нават сярод грахоў і цярпення. Калі я кажу пра крызісы ў Касцёле, пра пазітыўнае ці негатыўнае напружанні, узгадваю мае любімыя словы з Евангелля паводле святога Яна пра тое, што Дух Святы вядзе нас да поўнай праўды. Хоць мы верым, што ў Езусе Хрысце атрымалі паўнату аб’яўлення, і нічога істотнага да гэтага ўжо не будзе дададзена, аднак у розныя эпохі і часы яго трэба асэнсаваць і прыняць. У нас няма нічога гатовага. Маючы пэўныя прынцыпы, асновы, асобу Езуса Хрыста, мы павінны няспынна шукаць, а шуканне часта праходзіць праз памылкі. Аднак я спадзяюся, што сярод гэтага напружання і крызісаў Дух Святы вядзе нас да поўнай праўды і Касцёл не адкатваецца назад, а ўсё лепш асэнсоўвае навуку свайго Настаўніка.

— Як я ўжо адзначыў, наша размова будзе апублікавана ўжо пасля выбару новага Папы. Хто б ім ні стаў, якім будзе найважнейшае заданне новага кіраўніка Касцёла?

— Найважнейшым заданнем новага Папы стане тое, каб быць сабою і каб у еднасці з Панам Богам знайсці свой шлях, свой стыль быць Біскупам Рыма. Было б непапраўнаю памылкаю, калі б новы Папа спрабаваў пераймаць Яна Паўла ІІ, але, хіба што, небяспекі такой няма. Безумоўна, мы можам фантазіраваць, ці будзе гэта Папа, які пастараецца захаваць стыль пілігрыма-прапаведніка, які сустракаецца з людзьмі, ці Дух Святы пакажа, што цяпер патрэбны чалавек, Папа, які больш засяродзіцца на ўнутраных справах і зоймецца структурнымі і адміністрацыйнымі пытаннямі.

«W drodze», № 5 за 2005 г.
Пераклад з польскай мовы.
Загаловак рэдакцыі.


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY