СВЯТАЯ КРЫНІЦА

Блізу абеду, дзесьці а палове дванаццатай, Лёнька Манчак выцягнуў з кішэні зашмальцаваныя рублі, таропка, мылячы вуснамі, пералічыў і памружыўся на столь, прыкідваючы, ці застанецца што на закусь.

— Хлеба вазьмі ды кілек якіх, — падаў голас загадчык сельгасаддзелу Сазановіч – самы ўпіты работнік рэдакцыі, — і Лёнька падхапіўся на ногі.

Каб не патрапляць на вочы рэдактару, кабінет якога мясціўся насупраць іхнага аддзелу і быў заўсёды адчынены, Лёнька вырашыў лезці на двор праз адчыненае вакно. Пацягнуў просвы, бразнуў шыбаю, звесіў долу ногі і знерухомеў, аблашчаны сонечнымі промнямі.

«Божухна, цэлы месяц адпачынку!» – падумаў малады журналіст, боўтаючы нагамі ў паветры, і, калі паехаў азадкам па падвоканні, збіраючыся скокнуць на кветнік, за спінаю рыпнулі дзверы і пачуўся незадаволены голас Мацвіевіча:

— Манчак, зайдзіце да мяне.

У гэты момант Лёнька ўжо вісеў на руках і мусіў, слізгаючы па сцяне мыскамі паўкедаў, лезці назад у кабінет.

— Цікуе, сволач, — прамовіў, густа дыхнуўшы перагарам, Сазановіч, калі за рэдактарам зачыніліся дзверы.

Лёнька ўздыхнуў і скалелымі ад трывогі даланямі абабіў нагавіцы.

— Ну, што за фокусы? Чаму вісьнеш, як смаркачына на плоце? – Мацвіевіч зацягнуў ямчэй квяцісты гальштук, перагарнуў настольны каляндар.

— Асадка выпала… хацеў падняць.

— У Сазановіча ўвесь час асадка выпадае, цяпер у цябе. Мне што, барану пад вокны пакласці?

Рэдактар выпнуў грудзіну, з дзяржаўнай суворасцю зірнуў на падначаленага.

— У цябе калі адпачынак?

— Ды вось…. з панядзелку, — Лёнька вінавата пацёр далоні.

— Трэба з’ездзіць у камандзіроўку…

— Іван Іванавіч, — плаксіва выдыхнуў падначалены, — я ўжо й бацькам патэлефанаваў… і квіт узяў.

— Нічога, квіт можна і здаць… Каго ж мне яшчэ пасылаць? Кальмаеў у адпачынку. У Курыльчыка жонка ў раддоме. Хто застаўся? Сазановіч? Дык той яшчэ на вакзале нап’ецца. Карацей, злётаеш у Азярышча. Сто пяцьдзесят кэмэ дарогі: за два дні, думаю, управішся. Дый тэма твая: атэістычнае выхаванне, — рэдактар раскрыў зялёную тэчку, паслініў палец, збіраючыся перагарнуць паперы, але патрэбны дакумент быў перад вачыма. — Ліст прыйшоў… з абкаму партыі. У азярышчанскіх ваколіцах пачала біць «святая» крыніца. Два паралітыкі ачунялі, бясплодная баба нарадзіла… Едуць туды і з бідонамі, і з вёдрамі… Задача простая: даць разгорнуты матэрыял на гэтую тэму. Пагамані з людзьмі, сустрэнься з галоўным лекарам тамтэйшай больніцы. Хай патлумачыць — з медычнага гледзішча, — чаму хворыя ачуньваюць… І запомні: матэрыял на кантролі абласнога камітэта партыі! – апошні сказ рэдактар прамовіў, калі Лёнька ўжо выходзіў з кабінету.

Сакратарка Нюра – фарбавана-парфума-наманікюраная саракоўка — выпісала камандзіроўку, доўга хукала на пячатку.

— Не сумуй, Лёня. Выйдзеш з адпачынку на два дні пазней. Зараз якраз дажджы абяцалі.

Лёнька ў адказ пачухаў падбароддзе, спытаў нумар вакзальнай даведкі, а сакратарка, паставіўшы пячатку, выдыхнула: — Цягнік на Азярышча а дзесятай раніцы, — і закалаціла пальцамі па клавішах, друкуючы справаздачу з сесіі абласнога савету.

Пасля працы яны ўтрох – Манчак, Сазановіч ды рэдакцыйны фатограф Кенька — завіталі ў павільён «Піва-воды», узялі па кухлю «жыгулёўскага», і Лёнька, азірнуўшыся на бокі, выцягнуў з нутраной кішэні пінжаку пляшку гарэлкі.

— Ты хоць бы камплімент калі сказаў, — азваўся Сазановіч, захоплена паціраючы рукі. — Кожны дзень завіўку робіць, пальцы на нагах фарбуе, а ты і ў той бок не глядзіш. — Размова ішла пра рэдакцыйную сакратарку.

— Пераб’ецца, — адказаў Лёнька і адвёў убок чуйны нос: ад Сазановіча пёрла чымсьці надта ж непрыемным.

— Дарма-а, — спеўна прамовіў загадчык сельгасаддзелу, — я б на тваім месцы… — хвіліну небарака думаў, як скончыць фразу, але нічога не прыдумаў: глынуў сліну і ў два глыткі выпіў паўшклянкі гарэлкі.

— А куды камандзіроўка? – запытаўся фатограф Кенька, выціраючы з барады піўную пену.

— У Азярышча. Там нейкую «святую» крыніцу знайшлі, дык трэба выкрывальніцкі артыкул напісаць.

— Слухай… у мяне ж у Азярышчы цешча жыве… ад першага шлюбу. Летась туды пераехала. Можаш у яе спыніцца. Нічога такая бабуля, з інтэлігентаў… праўда, крыху таго… — Сазановіч крутнуў пальцам ля скроні.

— А што з ёю? – пацікавіўся Кенька.

— Ды так… загаворваецца. Кажа, да прыкладу, што, напрыклад… — Сазановіч азірнуўся, увабраў голаў у плечы, — савецкая ўлада да 2000 году не дажыве.

— А што яшчэ кажа? — уражана прашаптаў Кенька.

— Лёс чалавечы прадказвае.

— І што… спраўджваецца?

— Не дай Бог, каб спраўдзіўся.

— А што такое? — разам выдыхнулі субяседнікі.

Сазановіч дапіў піва, з панылай утрапёнасцю паглядзеў на пену, якая павольна згасала на дне кухля.

— Аднойчы, яшчэ да разводу, прыйшоў… ну… выпіўшы. Пачаў жонку ўшчуваць. Ужо й не ведаю, з якой нагоды. А гэтая карга выйшла і кажа: не дажывеш ты, Міша, да пенсіі. Цягнік цябе пераедзе.

Кенька так і застыў з кавалкам непражаванай скумбрыны ў роце, Лёнька Манчак укінуў у рот цыгарэту, прычым задам наперад, і стаў прыпальваць фільтар, а Сазановіч, падхапіўшы пустыя, надгрызеныя па краях, кухлі, рушыў да стойкі і, перадаючы іх праз людскія галовы, суворым голасам прамовіў: — Паўтарыць!

У панядзелак, па абедзе, Лёнька Манчак скочыў з вагоннай прыступкі і доўга глядзеў на панылую — нібыта гуталінам па мёрзлым малаку — пісаную шыльду: «Азярышча». Як заўсёды пасля буйнай п’янкі, яму было сорамна і моташна жыць. Мінулай суботы малады журналіст да ночы адседзеў у рэстаране, прапіў палову адпускных і згубіў выхадны крымпленавы пінжак: павесіў на крэсла, а калі вяртаўся пасля хуткага танцу да століку, крымпленавай апранахі там ужо не было.

У прыстанцыйным буфеце ён узяў дзве шклянкі гарбаты без цукру, выйшаў на ганак і, прымасціўшыся на цэментавых прыступках, прагна піў гарачы напой, апякаючы паднябенне і выціраючы рукавом буйныя кроплі з лобу. Неўзабаве да яго падышоў, прыпадаючы на заднюю лапу, валацужны сабака, паныла паглядзеў у вочы. Манчак дапіў гарбату, рушыў у буфет і набыў кудлатаму дварняку пончык з павідлам. Цюцька, не жуючы, праглынуў пачастунак, ветліва завіхляў хвастом.

— Ну што, братка, дзе тут у вас гатэль? – жартам запытаўся камандзіраваны, тузануў сабаку за гагавіцу, і той, задаволена скавытнуўшы, крутнуў галавой. Лёнька зірнуў у той бок, куды паказаў дварняк, і ўбачыў на другім баку пыльнага пляцу драўляны аднапавярховік з няроўнымі літарамі на франтоне: «Гасцініца».

У старой рассохлай будыніне было прыцемна, пахла каналізацыяй, а пад нагамі са старэчай зацятасцю рыпелі-стагналі масніцы.

Кучаравая, падобная ў прыцемку да Анжэлы Дэвіс адміністратарка доўга вывучала камандзіровачнае пасведчанне, нарэшце запісала штосьці ў сваім грасбуху.

— Месцаў пакуль што няма. Вызваляцца ўвечары, а восьмай гадзіне. Так што рабіце свае справы, пагуляйце, а пасля васьмі мы вас уладкуем.

Камандзіраваны хацеў быў сказаць, што працуе ў органе абласнога камітэту партыі, але змаўчаў, памкнуўся да выхаду і тут жа вярнуўся.

— Дзе тут вас «святая» крыніца?

— Вунь, бачыце, на сцяне… схема вісіць. Хворыя кожнага дня прыязджаюць, пытаюцца. Мы там усё намалявалі.

На кавалку няроўна абрэзанага ватману быў намаляваны чорны квадрат, ад якога йшлі ў гору няўклюдна-хвастатыя стрэлкі. «Савецкая – Чырвонаармейская – Прафінтэрну» – адбіліся ў памяці азярышчанскія вуліцы.

…Кудлаты цюцька, між тым, па-ранейшаму сядзеў ля гасцінічнага ганку.

«Цяпер не адчэпіцца», — падумаў камандзіраваны і каротка свістануў.

— Давай, брат, паказвай дарогу!

Сабака падскочыў, злавіў зяпай тлустую муху, пабег па пыльнай Савецкай вуліцы – акурат у той бок, куды паказвала схема.

Лёнька Манчак ішоў па мяккай, прыпарушанай шэрым пылам дарозе і пісаў у думках прэамбулу будучага артыкулу. «Трэба намаляваць гнятлівую атмасферу… Шкада, што цяпер лета. Больш бы пасавала позняя восень», — варочаліся ў галаве абрывачныя думкі, не паспяваючы за рухавым хвастом: сабака круціў ім усё больш імпэтна. Паволі ў галаве сталі складацца асобныя фразы. «Тупкая, пазначаная слядамі кірзавых ботаў сцяжына панурылася ў глыбокі, зрэзаны ручаінамі яр. Уздоўж сцяжыны ляжалі замшэлыя валуны, а на самой сцяжыне злавеснымі анакондамі выгіналіся аголеныя карані старых хвояў… У шэрым, мышастага колеру небе, устрывожана гарлалі крумкачы…»

Сабака, згодна з гасцінічнай схемай, павярнуў на Чырвонаармейскую. Падзівіўшыся такой праяве, Лёнька стоена прашаптаў: — Наступны паварот, здаецца, налева. — Кудлаты праваднік, брахнуўшы на ката, што сядзеў на паркане, прабег сотню метраў і спыніўся, з ранейшым натхненнем віхляючы хвастом. Не на жарты ўсхваляваны, малады журналіст прыцішыў крок, а калі праваднік, чарговым разам брахнуўшы, завярнуў налева, выцер упрэлы лабешнік. Гэтаму не было тлумачэння: валацужны сабака вёў яго да крыніцы!

«Вул. Прафінтэрну, 2» – прачытаў Лёнька Манчак няўклюдны надпіс на сцяне прысадзістай хаты і, нібыта згадаўшы штосьці, стаў поркацца ў кішэнях. Патрэбную паперку знайшоў сярод жмутку пакамечаных рублёвак. «Вуліца Прафінтэрну, першы дом ад краю, з пеўнікам на вільчаку», — прамармытаў, разбіраючы сазановіцкія крамзолі камандзіраваны, і нейкая ўладная сіла пацягнула яго да весніц.

Ён абапёрся адной рукой на шулу, другою грукнуў па паштовай скрыні – раз, потым другі, збіраўся ўжо ісці сваёй дарогай, ды тут ў хаце штосьці бразнула, дзверы падаліся, і на ганку паўстала бялявая дзеўчынёха.

— А мне Міронаўну…

Дзеўчынёха гадоў пятнаццаці злёгку прымружылася, выцерла аб хвартух мокрыя рукі.

— А вы хто такі?

— Ды я… — госць збянтэжана кашлянуў, — сябар Сазановіча… Міхала Іванавіча.

Дзяўчына рэзка павярнулася, рушыла ў хату і неўзабаве азвалася зычным, з водценем лёгкай панікі голасам:

— Ну дзе вы там? Заходзьце, вы нам якраз патрэбны!

Пераступаючы парог, Лёнька стукнуўся макаўкай аб нізкі вяршнік, заплюшчыў ад болю вочы, і твару ягонага кранулася цёплая пара.

У хаце, пасярод кухні, стаяла вялізная балея, а за ёю, на лаўцы, ляжала штосьці нерухомае і некранальна-белае.

— Трэба бабулю на ложак перанесці. Зусім разамлела.

Спавітая прасцінамі бабуля ляжала, што той мярцвяк. Лёнька падышоў крадком, сцярожка паціраючы далоні, а калі дзяўчына, падхапіўшы старую падпахі, матлянула галавой, маўляў, панеслі ўдваіх, адсунуў дзяўчыну ўбок. Бабця была лёгкай, як парушынка.

— Сюды, калі ласка, — гукнула маладая гаспадыня, узбіваючы падушку.

Бабуля вохнула, расплюшчыла вочы, запытальна зірнула на госця.

— Вам прывітанне ад Міхала Іванавіча, — госць выцер з рукава няўрокам падчэплены шматок мыльнай пены.

— Ну, як ён там? Усё п’е? — голас бабулін быў хоць і кволы, але меладычны.

Госць у адказ вінавата перасмыкнуў плечукамі, а пачуўшы, як на кухні бразнула вядро – маладая гаспадыня чэрпала ваду з балеі, — прыстаўным крокам рушыў на дапамогу.

Разам яны паднялі цяжкую балею, вынеслі на падворак, і пад ногі ім кінуўся віславухі недарэка.

— Ваўчок, фф-у! — крыкнула дзяўчына, калі цюцька ўспёрся пярэднімі лапамі на хвартух.

Мыльная вада шуганула ў раўчук, пабегла ўздоўж плоту.

— Гэта наш мясцовы «чычэроне». Да нас тут людзі прыязджаюць, вады набраць з крыніцы — вы ж чулі, напэўна?.. — дык ён іх ад станцыі да патрэбнага месца даводзіць. Разумны сабака.

Ад пачутага ў Лёнькі Манчака нават засвярбела пад дыхніцай і шчокі крануў румянец. Дый дзіва што… яшчэ дзесяць хвілін таму ён думаў, што цюцьку гоніць наперад нейкая чортава сіла.

«Вось так і нараджаюцца прымхі ды забабоны», — падумаў журналіст і, пачасаўшы пабітую макаўку, вырашыў пачаць свой нарыс менавіта з гэтага эпізоду.

— А вы як у нас апынуліся – праездам, ці як?

— Прывялі да вас нялёгкія журналісцкія дарогі. Вось думаю напісаць матэрыял пра «святую» крыніцу. Ці праўда, дарэчы, што паралітыкі, вады глынуўшы, у футбол гуляюць?

Дзяўчына торгнула галавой, заклікаючы госця дапамагчы ёй занесці ў хату балею, і ўжо на верандзе, ставячы судзіну да сцяны, прамовіла:

— Пачакайце… давяду вас да крыніцы.

Дарога да «святых мясцін» была няблізкай. Яны прамінулі вуліцу Прафінтэрну, потым яшчэ дзве вуліцы, выйшлі на ўскраіну пасёлку і пайшлі старымі прысадамі, якія шумелі густымі ліпавымі шатамі пасярод жытнёвага поля. Поруч з імі бег задаволены Ваўчок. Марына — так звалі дзяўчыну — дала цюцьку вялікі маслак, і цяпер сабака нёс маслачыну ў зубах, раз-поразу спыняючыся, каб пагрызці ласунак. Зрэшты, раз-пораз спыняўся і Лёнька Манчак: занатоўваў у запісной кніжцы пачутыя ад Марыны звесткі. Пра лекавыя ўласцівасці крыніцы, як высветлілася, ведалі яшчэ ў 18-м стагоддзі. Тады ж, коштам графа Лапацінскага — валадара тутэйшых мясцін — поруч з крыніцаю збудавалі мураваную капліцу, а ў 1905 годзе, у памяць пяцёх палеглых у Манчжурыі азярышчанцаў, дарогу ад пасёлку да крыніцы абсадзілі ліпамі.

— А капліца захавалася? — задаўшы гэтае пытанне, Лёнька ляснуў па далоні цупкім нататнікам.

— Камсамольцы разбурылі… яшчэ перад вайной. Бабуля казала, цэлы месяц з ламамі завіхаліся. А ў 35-м годзе на гэтым полі вайсковыя вучэнні ладзілі, і на месцы капліцы салдацкую прыбіральню ўладкавалі.

Лёнька Манчак адчуў лёгкую трывогу. Нават не трывогу, а так… штосьці аслізлае і халоднае зварухнулася ў душы.

«Смела гаворыць», — падумаў малады журналіст, казелячы вокам на дзявочую касу, якая з пшанічным бляскам іскрылася на сонцы. Каса была тоўстая, у руку таўшчынёй, але кароткая — ледзьве краналася гострых лапатак. Змагаючыся з п’янкім жаданнем крануцца дзявочых валасоў, Лёнька азірнуўся, клікнуў Ваўчка, які заваждаўся з косткаю.

— Бабуля вашая, адчуваю, не любіць савецкай улады?

— А за што яна павінна яе любіць? За восем гадоў лагеру?

— Якога лагеру? – выдыхнуў Лёнька Манчак, расшпільваючы верхні гузік кашулі.

— Піянерскага, — бязлітасна і проста адказала дзяўчына і больш ужо, аж да самай крыніцы, яны не прамовілі ні слова.

…Крыніца была зусім не такой, якой уяўлялася. Не было тут ні валуноў, ні бязладдзя земляных глыб, ні аголеных, падобных да амазонскіх анакондаў каранёў. А быў парослы кустамі пагорак, з-пад якога вірліва вырывалася, уздымаючы фантаны цёмнага пяску, ледзяная вада. У тым, што вада страшэнна халодная, Лёнька пераканаўся, торкнуўшы пальцам у ручай, што бег ад крыніцы. Дый паветра наўкол было вільготным і халаднаватым.

На ўбітай людскімі нагамі й засеянай бітай цэглай палянцы сноўдала колькі жанчын. Адна з іх, з выгляду багамолка, штосьці пісала на паперках, мацавала іх чорнымі «аптэчнымі» гумкамі да бутэлек з-пад шампанскага і, перахрысціўшы, перадавала жанкам, што стаялі перад ёй на каленях.

— Ну што, ачысцімся ад грахоў? — гулліва вымавіў Лёнька Манчак, прысеўшы ля крыніцы. Набраўшы ў жменю вады, ён глынуў ледзяной прахалоды, вясёлымі вачыма зірнуў на спадарожніцу. — Вы самі хоць бачылі, каб паралітыкі на ногі ставалі?

— Бачыла. Пры мне жанчыну прывезлі…

— На чым?

— На матацыкле. У вазку сядзела. Мужчыны яе паднялі, да вады паднеслі: ногі былі паралюшам разбітыя.

— Ну і…

— Пасадзілі. Хацелі адразу вадою пырснуць, але яна папрасіла ўсіх адысці. Сядзела так можа паўгадзіны. Спалатнела ўся, спацела, нават плечы задрыжэлі. Потым паліла каленкі вадою і ўстала на ногі.

— Э-эх! — іранічна выгукнуў журналіст, але тут жа схамянуўся пад суворым позіркам суразмоўніцы.

Дзяўчына глядзела на яго без усялякай спадзеўкі ўбачыць нешта добрае.

— Не… ну… медыцыне вядомыя падобныя факты. Магчыма, у той жанчыны была нервовая хвароба, а можа гэта наагул шарлатанскія штукі…

— Знаёміце мяне з фрагментамі свайго будучага артыкулу? — без ценю крыўды выдала дзяўчына, і суразмоўнік прыкусіў язык.

«Штучка яшчэ тая… Сядзіць у глухмені, а размаўляе, як сталічная акселератка. Бачылі мы такіх, — пакрыўджана падумаў журналіст, а каб напоўніць голаў чымсьці карысным, стаў складаць у думках план выкрывальніцкага артыкулу. План, аднак, не складаўся, і думкі, а потым і вочы ізноў засяродзіліся на спадарожніцы. На шыі дзявочай залаціўся лёгкі пушок.

— Я ў Піцеры жыву. Сюды на вакацыі прыязджаю.

Лёнька з палёгкай перавёў дыханне. Усё раптам стала простым і зразумелым. Вядома ж, Піцер… гэта не нашая глухая правінцыя. І вучыцца, відаць, у якой-небудзь спецшколе.

— Вучуся ў школе з музычным ухілам, — патлумачыла, падслухаўшы ягоныя думкі, Марына. — Думаю пасля школы ў кансерваторыю паступаць. Мне вось трэба на фано займацца, а я тут лынды б’ю. Хаджу, праўда, у мясцовы РДК, брынкаю на піяніна, але яно дарэшты разладжана. Дый мальцы азярышчанскія ўвесь час чэпяцца.

Яны абагналі цыбатую, апраненую ў нейкія чорныя мэтлахі, цётку. Тая ішла, ціснучы да грудзей бутэльку з вадою.

«Надзя, баліць галава», — прачытаў ён на паперцы, якая была пачэплена да бутэлькі, і дакорліва хітнуў галавой.

Калі пераходзілі праз ручай, Лёнька падаў дзяўчыне руку. Ад поціску цёплай дзявочай рукі ў яго закружылася галава, і ён фізічна адчуў, што перайшоў не праз ручай, а праз нябачную рысу, за якой засталося ягонае мінулае жыццё. І нават застыў на імгненне ў чаканні чагосьці новага й непазбыўнага.

— Марына! – выдыхнуў ён, спужаўшыся ўласнага голасу.

Дзяўчына азірнулася, і ейны здзіўлены твар у асадзе ліпавых шатаў працяў душу салодкім болем.

— Што? – перапытала дзяўчына.

— Ды так… нічога… — сумеўся наш герой. – Проста мне падалося, што так ужо некалі было. Што я ўжо бачыў гэтыя ліпы, ручай, гэтую сцяжыну. Вас такое адчуванне не наведвае?

Ён, вядома, чакаў станоўчага адказу, але Марына страсянула касой і не да места запыталася: — Вы да нас зойдзеце?

Лёнька прыпыніў хаду.

— Вы ж яшчэ з бабуляй не пагаманілі. І просьба ёсць… У нас крэсла-гушкалка развалілася. Паглядзелі б, можа, ды што зрабілі… Бабуля любіла ў ім сядзець.

Душа Лёнькава напоўнілася дзіўным узрушэннем.

Усю дарогу да хаты ён распавядаў Марыне розныя вясёлыя гісторыі. Распавёў пра тое, як іх, сібірскіх студатрадаўцаў, пакусалі камары, ды так, што апухлі вочы і іх расплюшчвалі з дапамогаю запалак, як яны аднойчы падцерліся лістамі баршчэўніка і потым бегалі з апухлымі кезаўкамі ў медпункт… а там была маладая лекарка. Апанаваны красамоўствам, ён паведаміў, што савецкая журналістыка хворая на істэрычны паралюш і тут ніякая святая вада не дапаможа, нарэшце, пачаў імітаваць свайго цёзку – Лёньку Брэжнева, як той уручаў ордэн Дружбы народаў мангольскаму лідэру Юм-жагій-ну Цэ-дэ-цымбалу. Марына шчыра смяялася, і ён адчуваў сябе амаль што шчаслівым.

З крэслам-гушкалкай, што праўда, давялося папоркацца. Ён нават хадзіў да Марынчыных суседзяў – узяў пару патрэбных шрубаў. Калі ж крэсла было адрамантаванае – рамантаваў на двары, бо бабуля, як шапятнула ўнучка, не любіла грукату, — хітнуў яго на поўную амплітуду.

— Сядайце, юная багіня, — мовіў з дзіўнай для сябе смеласцю, і калі Марына села і прамовіла: — Класна! – ён адчуў сябе напоўніцу шчаслівым чалавекам.

Быў ужо адвячорак, і гаспадары прапанавалі застацца на начлег. Бабуля наагул была негаваркая, але тут падала голас:

— Куды ж вы пойдзеце? Кладзіцеся на гарышчы. Там у нас сена для казы.

Госць дзеля прыліку адмаўляўся, казаў, што замовіў нумар у гасцініцы, але пачуўшы, што там свойчас любіў спаць Мішка Сазановіч, з робленым уздыхам пагадзіўся.

Даўно не пачуваў ён сябе так вольна, так утульна, як у гэтай прысадзістай (выцягні руку – кранешся столі) хаціне. І пакуль Марына завіхалася на кухні, гатуючы вячэру, Лёнька крадком, каб, не дай Бог, не патрывожыць бабулю, прайшоўся па святліцы, памацаў карэньчыкі старых, няйначай, дарэвалюцыйных кніг на паліцы, крануў струну пашарпанай гітары, якая вісела на сцяне, і душу ягоную апанавала пякучае жаданне зараз жа сесці за стол і напісаць, ад пачатку да канца, матэрыял пра азярышчанскую крыніцу. Змагацца з такім жаданнем не было сіл, таму ён папрасіў у Марыны аркуш паперы і прысеў да стала.

«Погаласкі аб «святых» крыніцах, якія здавёнчасу раздзімаюць царкоўнікі, спароджаныя рэдкімі фактамі «цудадзейнага» вылячэння. Раз-пораз у асяроддзі нешматлікіх сёння вернікаў распаўсюджваюцца чуткі пра тое, як кульгавы ад нараджэння чалавек, каўтнуўшы «святой» вады, адкідвае ў бокі мыліцы і скача гапака; як разбітая паралюшам дзяўчына панурвае ў крыніцу нерухомыя ногі ды неўзабаве скача на пару з кульгавым; як бясплодная кабеціна, прыпаўшы да вады, тут жа, без удзелу мужа, цяжарыць. Апошнім часам месцам падобных «цудадзействаў» стала крыніца ў пасёлку Азярышча, куды і выправіўся днямі наш карэспандэнт».

Лёнька перачытаў прэамбулу, адкінуўся ў крэсле і нечакана заўважыў, што бабуля адсунула ўбок фіранку, якая закрывала ложак, і неадрыўна глядзіць яму ў спіну.

— Унучка казала, у газеце працуеце.

— Ну так… — з неахвотаю вымавіў госць, фізічна адчуваючы, як выпараецца з душы творчае натхненне.

— І пра што даводзіцца пісаць?

— Ды так… пішам розную лухту.

— А навошта пішаце?

— Як навошта? Нам жа за гэта грошы плоцяць, — прамармытаў малады журналіст з ноткамі абурэння.

Ён чакаў новых пытанняў, але бабуля моўчкі, зморанай рукой, паклікала яго да сябе. Лёнька падняўся, падышоў да ложку.

— Дайце руку.

Бабуля ўзяла яго за цэўку рукі, спытала, як ён сябе пачувае, а потым, гукнуўшы: — Налі Леаніду мёду! – узяла другую руку і ціха дадала: — Не, мёд не дапаможа.

— Ежа на стале! – крыкнула ў адказ Марына, і госць, даўшы веры Мішкавым словам, што бабуля «з бзікам», пайшоў у кухню.

Ноччу ён ляжаў, закінуўшы рукі за голаў, і неадрыўна пазіраў на вясёлкавую зорку, якая мігцела ў шчыліне між дошак.

«Дзіўны свет, і дзіўныя ў ім людзі», — думаў той хвіляй Лёнька Манчак, шчасна, аднымі вуснамі, пасміхаючыся ў цемры. Яшчэ раніцою ён сядзеў у рэдакцыі і пісаў справаздачу аб сесіі абласнога савету, а цяпер вось ляжаў на гарышчы чужой хаты, глядзеў на далёкую зорку ды слухаў цвыркуна, што абзываўся з капы сухой канюшыны. За дзень Лёнька добра-такі стаміўся, на павекі наляцела была імклівая дрымота, ды тут жа і адляцела, гнаная бязладнымі думкамі пра дзяўчыну і ейную бабулю. Гэтыя дзве істоты ўбіліся ў душу, напоўніўшы яе мяккім святлом і свежым паветрам. Лёнька ўяўляў залацістыя кудзеркі на тонкай дзявочай шыі, і яго не пакідала адчуванне палёту. А на мяжы палахлівага сну адчуў раптам, што правальваецца ў цёмную пройму, на дне якой варушылася штосьці яшчэ больш цёмнае і няўцямнае. Лёнька прыхапіўся, улякнута падкурчыў ногі. У адчыненым паддашкавым акне паўстала Марына з абярэмкам пасцельных прыладаў. Мільгнула белая сарочка, з шумам упаў цюфяк, узнялася і ціха ўпала долу прасціна.

— Душна ў хаце. Прывыкла на сене спаць… — яшчэ хвіліну ў дальнім канцы гарышча шамацела канюшына, а потым усё аціхла.

— Толькі папярэджваю: без жартачак.

«Ды якія там жартачкі… з падлеткамі», — хацеў сказаць Лёнька Манчак, ды не змог: язык прысох да паднябення. Ён ляжаў і слухаў парывістае біццё ўласнага сэрца. Нарэшце, сабраўшыся з думкамі, клекатлівым голасам запытаўся:

— А бабуля… нічога не скажа?

— Не хвалюйцеся, я тут з яе дазволу. Бабуля людзей наскрозь бачыць.

— Яна ў вас, як біярэнтген, — пажартаваў Лёнька.

— Рэнтген што… косткі бачыць ды розныя іншародныя прадметы. А бабуля, апроч таго, і хваробы бачыць. Возьме за руку і адразу ведае, на што хварэеце.

Калісьці Лёнька чытаў штосьці пра падобны феномен. Нейкая кабеціна на далёкім Алтаі таксама брала за руку і ставіла дакладныя дыягназы. Да яе, як пісаў папулярны часопіс, прыязджалі хворыя з усяго свету.

— Чаму ж яна прыхоўвае такі талент? Распачала б медычную практыку, кучу грошай заробіла, — Лёнька пасміхнуўся, прыкусіў сухую, салодкую на смак, травінку.

— Не хоча яна гэтым займацца. Дый людзей не надта любіць.

— І цябе таксама?

— Ну, мяне яна любіць. А яшчэ маму любіць ды цётку Таццяну, з якой разам у лагеры былі. Цётка таксама з Піцера, увосень і ўзімку прыязджае бабулю даглядаць.

Прасторная і светлая душа Лёнькава нечакана ўзбунтавалася, шэрай мышынай шкрабанула да глоткі. «Лухта нейкая, — падумаў малады журналіст, — як гэта можна вызначыць хваробу адным дотыкам рукі. Зразумела цяпер, чаму старая за пальцы хапала: чмуру ў вочы пускала».

Шукаючы выйсця свайму абурэнню, Лёнька намацаў штаны, якія ляжалі пад бокам.

— Адразу направа, — гукнула Марына, і госць, прабурчэўшы: — Пайду папалю, — адчыніў паддашкавыя дзверцы.

Зорнае неба абрынулася на яго ўсім сваім зіхатлівым бязмежжам. Ён нават не здолеў прыпаліць ад першай запалкі, захоплена пазіраючы на зоркі, і ачуўся толькі тады, як агонь апёк пальцы. Цыгарэтны дым быў як ніколі прыемным: ад асалоды ў Лёнькі нават замлела грудзіна. Ён зрабіў пару зацяжак і насцярожана сцяўся. За спінай зашамацела сена, і Марына, крануўшы яго прыполам даўгой кашулі, таксама села на драбіны.

— Вы любіце зоркі?

Па целе Лёнькавым прабегліся нервовыя дрыжыкі, сцяўшы скуру на лобе.

— Люблю. Асабліва вунь тую, — Лёнька тыцнуў цыгарэтай угору, — …зіхціць праз дзірку.

— Якая гэта?

— А ву-нь, бачыце, леваруч ад Вялікай Мядзведзіцы (гэта было адзінае сузор’е, якое ён ведаў).

— Арктур, сузор’е Валапаса, — край дзявочай кашулі ізноў крануўся спіны, і ў Лёнькі ўраз пачырванелі шчокі.

— А што… яна можа і будучую смерць прадказаць? Ну, напрыклад, возьме за руку і скажа ад чаго памрэш: ад хваробы якой ці пад коламі цягніка, — Лёнька закашляўся ад дыму.

Марына хвіліну маўчала.

— Чалавеку гэтага не трэба ведаць… Так жыць лягчэй. Можаце ўявіць – чым сталася б нашае жыццё, калі б мы ведалі дату сваёй смерці?

— Яно так, — пагадзіўся суразмоўнік і, зацягнуўшыся раз астатні, захоплена выдыхнуў: — Добра тут у вас.

— Мне й самой падабаецца. Бабуля ўпрошвае ў Азярышчы застацца. Калі б не музыка, дык засталася б.

У нетрах хаты штосьці таропка загрукатала, і Марына падхапілася з драбінаў.

— Бабуля грукае. Спаць пара.

…Лёнька доўга ляжаў без сну, потым ціха паклікаў Марыну, але дзяўчына не азвалася, відаць, ужо спала, і ён, перасунуўшы цюфяк, каб быў бачны Арктур, доўга глядзеў на міргатлівую зорку, аж пакуль тая не схавалася за дахам адрыны.

Раніцою яго абудзіў суседскі певень. Певень загарлаў, залопаў крыламі, і на коўдру леглі, прабіўшыся праз шчыліны, плямы гарачага сонца. Галава, відаць, ад бессані, была цяжкой, а ў горле пяршыла: ён нават падумаў, што ў глытку ўбіўся асцюк і, апранаючыся, раз-пораз керхаў у далонь. Пакуль спускаўся па драбінах, адчуў, як цела наліваецца млявай млосцю і ўвачавідкі цяжэе патыліца. У хату ён увайшоў, трымаючыся за вушак. Гаспадыня сядзела ў крэсле-гушкалцы і чытала часопіс.

— Ваду пілі з крыніцы? – запыталася бабуля, зыркнуўшы на госця паўзверх акуляраў.

Госць моўчкі кіўнуў.

— Вось яна і адпомсціла.

Не дабіраючы сэнсу бабчыных словаў, госць сеў на канапу, абхапіў твар далонямі.

— У горле асцюк, патыліца баліць, ногі не ходзяць?

Не адрываючы далоняў ад твару, госць ізноўку кіўнуў.

— Бярыце маю падушку, коўдру – і кладзіцеся. Марына ў краме, зараз вернецца.

— Дзякуй, але мне трэба ісці, — рашуча прамовіў госць і кульнуўся на канапу, ды так рашуча, што пад ім застагналі старыя спружыны.

…Хвароба падступіла рашуча і напорыста. Госць ляжаў з заплюшчанымі вачыма, і яму здавалася, што канапа гушкаецца ў паветры: ляціць угору, на хвілю спыняецца і адразу ж абрыньвае ў бяздонніцу. І адтуль, з бяздонніцы, даляталі глухія жаночыя галасы:

— Чаму ты яго не папярэдзіла? Ваду трэба з бутэлькі піць, як крыху сагрэецца.

— Я адкуль ведала, што ў яго мігдаліны хворыя. Я п’ю адразу з крыніцы, і мне нічога не бывае.

Потым у вушах бомкнулі званы, у твар дыхнула нечым гарачым, як быццам адчынілі перад носам распаленую печку, у душу, навылёт яе працінаючы, уляцела замятуха слоў, твараў, страхаморлівых, залітых крывавай барвай, краявідаў; потым яго паляпалі па плячы і ўваччу паплыла размытая белая пляма.

— Прозвішча…

— Я-як.. як? Манчак?

— Колькі гадоў? Дваццаць пяць?

— Раскрыйце рот… Скажыце «а-аа!»

Ён прамовіў «а-аа!» і папярхнуўся ад млосці.

— Та-ак… пасцельны рэжым… на шыю — цёплы кампрэс… горла паласкаць растворам марганцоўкі… — галасы аддаляюцца, глухнуць, ён расплюшчвае вочы і з жахам глядзіць на дыван, што вісіць над канапай. Дыван расплываецца, дрыжыць уваччу, і ён заўважае, што гэта не дыван зусім, а нейкая чырвона-чорная багна, у якую ён панурваецца, марна спрабуючы выбрацца вонкі. Вось яна, смертухна! Чаму ж ні адна зараза не сказала, што яна прыйдзе так хутка. Божухна, калі б я толькі ведаў… я б ашчаджаў кожную хвіліну, працаваў 24 гадзіны ў содні! Ты чуеш, Марына?

— Чую, чую… глыніце мікстуры… у вас гарачка.

Зубы ляскаюць па конаўцы. На момант ён ачомваецца, але ў той жа міг дыван ізноў расплываецца ў вачах, ператварыўшыся ў чырвоную, пякельна гарачую патарочу.

Ён прачнуўся, дарэшты мокры, і няўцямна зірнуў у вакно. Знадворку цэдзілася паганенькае змрочнае святло, і цяжка было сказаць, якая пара на двары: ранняя раніца ці позні вечар. Лёнька павярнуў голаў і ўбачыў Марыну. Яна спала на падлозе, ля ягонага ложку.

— Марына, — аднымі вуснамі прашаптаў Лёнька.

Дзяўчына падхапілася.

— Зараз прасціну памяняю, мокрая ўся. І казінага малака вып’еце. Дапамагае.

— Я што, трызніў?

— Было крыху… Павярніцеся на бок, калі можаце. Трэба прасціну выцягнуць.

Ён выпіў цёплага малака, зноўку заснуў і прачнуўся сонечным днём.

Першае ўражанне было, што ён пазбыўся цела. Але, зварухнуўшы нагой, зразумеў, што апавіты хвораю немаччу.

У хаце было пуста.

Ён прыслухаўся. Хтосьці гучна шоргаў у дзверы, і чуўся незадаволены Марынін голас.

— Ну куды? Нельга ў хату!

Але вось дзверы расчыніліся, паветра напоўнілася шаргатлівым цокатам, і ў нос дало густым пахам псіны.

Стары знаёмца Ваўчок лізнуў руку, успёрся лапамі на прасціну, паспрабаваў лізнуць у твар.

— Ах ты, пракуда! Прыбег у адведкі… ледзь з ганку мяне не скінуў.

— Марына, гані Ваўчка з хаты! – крыкнула аднекуль здалёк Міронаўна, і дзяўчына, схапіўшы псіну за гагавіцу, азвалася: — Ганю ўжо.

Выгнаўшы кудлатага свавольніка, дзяўчына доўга мыла рукі.

— Бабулю на двор вывела, паветрам падыхаць, — прамовіла, ляснуўшы носікам рукамыйніка, Марына. — А вы як сябе пачуваеце?

— Нармальна, — госць вытрымаў належную паўзу. — Даў вам турботы. Буду ад’язджаць, заплачу…

— Толькі гэтага не хапала, — выціраючы рукі, Марына кіўнула ў бок бабульчынага ложку. — Пачуе пра грошы, выгане з хаты… як таго Ваўчка.

Трэба было змяніць тэму гаворкі.

— А гэта вы на гітары граеце, ці як?

Гітара вісела на сцяне і чакала свайго часу.

Марына зняла гітару, кранулася басовай струны.

— «Бітлз» любіце?

— Хто ж іх не любіць? — хмыкнуў Лёнька Манчак, спрабуючы згадаць назву хаця б адной бітлоўскай песні.

Хвілінай насцярожанага чакання Марына прымасцілася на нізкі ўслон, і з гітарнага нутра вырваўся першы акорд.

— Мі-шэл, ма бэл, зіс э водс зэт гоў тугэзэ вэл, май Мішэл, — заспявала дзяўчына і, асветленая сонцам, навылёт свяцілася, нібыта яблык мядовага наліву.

Леанід Пятровіч узбег па сходах, мелькам зірнуў на гадзіннік. Ён спазняўся на паседжанне бюро абкаму, але ўсё адно вырашыў заскочыць у рэдакцыю. Шыбуючы гулкім калідорам, суцішыў крок ля дзвярэй фоталабараторыі і каротка мацюкнуўся: за дзвярыма бразгалі шклянкі, чулася няўцямная гамана.

Косткі пальцаў — адмысловым шыфрам — стукнулі па вушаку, і дзверы з насцярожліва адчыніліся. На парозе паўстаяў ягоны намеснік Юрка Кальмаеў. Юрка штосьці жаваў і ад нечаканасці застыў з раскрытым ротам. У шэрым прыцемку кешкаліся гаспадар фоталабараторыі Кенька і малады журналіст Віцька Філімонаў.

— Ну не хавай, не хавай, — Леанід Пятровіч схіліў убок галаву, выглядаючы Кеньку, і той вярнуў на стол недапітую пляшку.

— Я вас папярэджваў. Больш папярэджваць не буду, — Леанід Пятровіч толькі тыдзень працаваў рэдактарам, і гэта ўжо было трэцяе папярэджанне.

— Пятровіч… памянуць вырашылі, — роблена-плаксівым голасам вымавіў Кенька.

— Каго яшчэ? – перакрывіўся рэдактар.

— Мішку Сазановіча… сястра ягоная ліста надаслала…

— Што, пад цягнік трапіў? — Леанід Пятровіч адарваў плячук ад вушака.

— Ты што ўжо, ведаеш? – Кальмаеў праглынуў, нарэшце, недажаванае едзіва, а Кенька разгарнуў складзены ў столку ліст.

— Сунуліся па шпалах з нейкім сябрам. Выпіўшы, вядома. Сябар адскочыў, а Мішку цеплавозам… на мязгу, — Кенька крэкнуў, узняў на шэфа ўмольна-п’янаватыя вочы.

Мішку Сазановіча немаведама калі звольнілі з рэдакцыі і на яго даўно забыліся, пагатоў, жыў ён недзе ва Украіне. Але рэдактара, як адзначылі падначаленыя, Мішкава смерць дарэшты засмуціла, і ён нават змяніўся з твару. Нервова страсянуўшы пальцамі, Леанід Пятровіч пастаяў хвіліну, нібыта згадваючы штосьці, паляпаў па спіне Віцьку Філімонава — той сядзеў нерухома, увабраўшы голаў у плечы, — і кіўнуў Кеньку.

— Налі… глыток.

Пакуль усе трое кідаліся даставаць закуску, Леанід Пятровіч выпіў адным глытком гарэлку, выцер вусны і выйшаў ў калідор.

— Леанід Пятрові-іч… бюро абкама-а, — спеўна прамовіла сакратарка Нюра, пабачыўшы шэфа.

— Ведаю, — буркнуў шэф, падышоў да стала, абапёрся на яго абедзвюма рукамі. — Выпішы мне камандзіроўку… на два дні.

Сакратарка ўзяла яго за руку, міргнула рэдкімі, неахайна падфарбаванымі вейкамі.

— Прыйдзеш сёння?

Леанід Пятровіч адхапіў руку, рушыў у свой кабінет. Там ён прайшоўся з кута ў кут, паправіў, займаючы свярблівыя рукі, партрэт Гарбачова на сцяне. Яго ўсхвалявала зусім не бабульчынае прадказанне. Душу кальнуў, ды не… навылёт працяў халодны дакор. Колькі часу прайшло (пальцы па чарзе зварухнуліся, налічыўшы восем гадоў), а ён так і не завітаў у бабульчыну хату, не пацікавіўся, ці жывая гаспадыня.

Стоячы пасярод кабінету, ён згадаў сябе самога: закаханага, дарэшты выпетранага хваробай маладзёна. Тады, вярнуўшыся праз тыдзень з камандзіроўкі, ён, вядома ж, адразу падкаціўся да Сазановіча, стаў пытацца пра Марыну, і загадчык сельгасаддзелу, састроіўшы прыязную гімору, паведаміў: — Э-э… Лёня… Гэтая краля не для цябе. Дый маладая яшчэ. — У той момант, упершыню ў жыцці, ён адчуў сваю нікчэмнасць і спустошанае нутро ягонае напоўнілася змрочнай, дзягцярнага колеру, крыўдай. І ўсё адно, нават з крыўдай у душы, ён мерыўся наведаць Азярышча, бо паабяцаў бабулі адрамантаваць, на пару з Сазанавічам, дзіравы дах на хаце. Ды Сазановіча неўзабаве звольнілі з працы, той з’ехаў на Данбас, а адному яму ехаць не выпадала…

Высвятляючы, ці выпісаная камандзіроўка, Леанід Пятровіч вытыркнуў голаў з кабінету, а пабачыўшы, што сакратарка неадрыўна глядзіць у акно і ўсхліпвае, са злосцю на сябе самога прашаптаў: — Як усё абрыдла!

За мутным вагонным акном рыскамі гіганцкай лінаркі плылі прыдарожныя слупы. Ён сядзеў у паўпустым вагоне, глядзеў на панылы краявід, які сплываў у невараць, і калі заплюшчваў вочы, бачыў адно і тое ж: рухавы перон, бялявую дзяўчыну і рудога сабаку, які бег за вагонам, спрабуючы ўгледзець у сініх вокнах дабрадзея, які частаваў яго пончыкамі. Ён расплюшчваў павекі, глядзеў на прыдарожныя слупы і ў думках поркаўся ў кучы пражытых дзён. Доўгая й нудотная сувязь з Нюрай – дзябёлай, на 15 гадоў старэйшай за яго кабетай, развод з жонкай, п’янкі з абкамаўцамі, перадавыя, пісаныя на хворую галаву, артыкулы пад назваю «Перабудову пачні з сябе!» — усё было ў гэтай бязладнай шэрай кучы. І калі ў ёй і было штосьці светлае, дык гэта сустрэча з працятай сонечным святлом дзяўчынай, якая восем гадоў таму спявала яму песню пра Мішэл.

«Бабуля, няйначай, даўно памерла. Ужо тады была кволай. А Марына, відаць, скончыла сваю кансерваторыю, ездзіць з канцэртамі. Цікава, ці выйшла замуж?» — цягнік страсянула, заматляла на стрэлках, і ён стукнуўся скронню аб шыбу. «А раптам яна тут, у Азярышчы?! Прыехала адпачыць у бабчынай хаце». Вочы, падганяючы цягнік, пералічылі некалькі слупоў, і сэрца зайшлося ад салодкага болю.

Маладая, з чэзлымі кучаравінкамі на галаве, буфетчыца наліла шклянку гарбаты.

— Тут калісьці сабака бегаў… Ваўчок. Можа бачылі? — гарачы напой абпаліў паднябенне.

— Я першы тыдзень працую, з сабакамі пакуль не перазнаёмілася, — са здзеклівымі ноткамі адказала дзяўчына. — Што-небудзь яшчэ браць будзеце?

Сабачы век кароткі. А ён пытаўся пра сабаку, які бегаў тут восем гадоў таму. І рабіў гэта з панурай сур’ёзнасцю.

Прыстанцыйны пляц зусім не змяніўся. Той жа шыхт іржавых таполяў, прысадзісты будынак аўтастанцыі, напалову счарнелы, як у атрамант апушчаны, комін пасялковай лазні. І ўсё ж чагосьці бракавала воку. Ён агледзеўся. Ну, вядома… на месцы старой гасцініцы была раўнюткая пляцоўка, пасярод якой памаранчавым пажарам буялі настуркі.

«А раптам і ТАМ пустка?», — падумаў Леанід Пятровіч і тут жа адагнаў такую думку. Думка, аднак, далёка не адлятала, і, павярнуўшы на вуліцу Прафінтэрну, ён гатовы ўжо быў убачыць нават не пустку, а счарнелае папялішча, але ўбачыў тую самую хаціну — з пеўнікам на вільчаку, з нехлямяжым нумарам на сцяне і новым шыферам на даху.

Наваліўшыся схаладнелай грудзінай на весніцы, ён паляпаў даланёю па паштовай скрыні. Паляпаў раз, потым другі, потым яшчэ некалькі разоў, аж пакуль у крайнім акне не матлянулася фіранка. Ён стаіў дых, ліхаманкава, дзвюма пяцярнямі, паправіў валасы на галаве і ўбачыў незнаёмую, неахайна апраненую кабету на ганку.

— Тут калісьці Міронаўна жыла… з унучкай.

Кабеціна сышла з ганку, няўцямна страсянула галавой.

— Я кажу… Міронаўна тут калісьці жыла…

— Ну дык заходзьце… заходзьце, — замітусілася кабета, запрашаючы ў хату. — Вы, відаць, ейны сваяк?

— Ды не… проста знаёмы. Ішоў міма. Дай, думаю, зайду, — пераступаючы парог хаты, ён загадзя прыгнуўся, каб не ляснуцца галавой аб вяршнік.

— Міронаўна ж, зямля ёй пухам, як памірала — хату на ўнучку перапісала. Я ў яе і купіла. 300 рублёў аддала. Гэта ж не грошы… Праходзьце ў святліцу.

Пасярод прыцемнага пакою стаяла крэсла-гушкалка.

— Ад Міронаўны засталося, — патлумачыла гаспадыня, злавіўшы ягоны позірк.

— А ўнучка, Марына, прыязджае калі?

Кабета зірнула на госця з недаверам і насцярогаю.

— Дык яна ж памерла… у той жа год, што й Міронаўна. Знайшлі ў нейкім канале… ну, там ужо, у Ленінградзе. Ці то піхнуў хто, ці то сама кінулася.

Падлога зыбанулася пад нагамі, і вушы напоўніў замарачны шум.

— Цяпер вось я тут жыву. Цёплая хата, хоць і старая. Страха, праўда, у адным месцы працякала, дык зяць Васька новым шыферам перакрыў. Васька тут, у Азярышчы робіць. Далі летась кватэру ў цэнтры, дык ён яе на хату памяняў. Усё лепш… і бульбачка свая, і цыбулька…

Леанід Пятровіч павярнуўся, выйшаў на падворак.

— Вы ж хацелі што, ці так зайшлі?

Ён нічога не адказаў і нават не азірнуўся. Пайшоў па вуліцы — у той бок, куды неслі ногі, і пачуў неўзабаве шолах ліпавых кронаў над галавою. Сэрца парывіста білася, і рэха гэтага біцця нараджалася і памірала ў цёмных, там-сям кранутых жоўтай квеценню, шатах. Леанід Пятровіч спыніўся, прыклаў далонь да грудзіны, перавёў дыханне: наперадзе, у канцы прысадаў, штосьці мерна і гулка цюкала.

Ля крыніцы, на пагорку, стаяў новы, на дзесяць вянкоў, зруб, на якім завіхаліся, абчэсваючы верхнія бярвенні, двое мужчынаў.

— Капліцу будуем, — паведаміў, адказваючы на ягоны маўклівы позірк, малады хлопец.

— З цэглы было б лепш, — Леанід Пятровіч змахнуў з валасоў ліпучую трэску.

— Цэглу начальства расцягнула, на лецішчы, — азваўся другі, паджылы мужчына, і з сілай увагнаў сякеру ў бервяно.

Леанід Пятровіч падышоў да крыніцы, прыпаў на калена. Вада, як і восем гадоў таму, віравала, пускала са дна пясчаныя фантанчыкі і была такой жа, да ламаты ў сківіцах, халоднай.

За спінай пачуліся крокі, і малады хлопец, падышоўшы да вады, за тры метры ад крыніцы, стаў мыць у ёй кірзачы.

— Ну куды вы… з ботамі ўлезлі? Гэта ж святая крыніца.

Леанід Пятровіч чакаў, што хлопец мацюкнецца, але той вінавата адступіў ад ручая, прымірэнча кашлянуў, папрасіў закурыць.

— Асцярожней… з вадой, — хлопец чыркнуў запалкай, — я тут раз выпіў у спёку, дык цэлы тыдзень валяўся з ангінай.

— Цяпер ужо не захварэю, — прамовіў, ні да каго не звяртаючыся, Леанід Пятровіч.

Хлопец пастаяў крыху, уздыхнуў і падаў голас ужо ад капліцы.

— Дзіўны нейкі. Няйначай, штосьці з галавой, — суцішна прамовіў хлопец, а ягоны напарнік гэтак жа ціха адказаў: — Сюды здаровыя не ходзяць.

У водным люстры адбіўся знявечана-рухавы, падобны да вялізнай амёбы твар. Леанід Пятровіч нагнуўся да самай вады, пляснуў на твар пякучай халадзёнкі і пайшоў ўздоўж ручая хадою чалавека, які спазніўся на свой цягнік.