Католікі, праваслаўныя, пратэстанты, мусульмане, іудзеі, баптысты... З часоў пракаветнай даўніны яны жывуць на Беларусі побач, па-суседску. Цягам доўгіх гадоў выпрацаваліся пэўныя ўзаемадачыненні паміж прадстаўнікамі розных канфесій ды веравызнанняў. Як лічаць многія палітолагі ды гісторыкі, беларусы вызначаюцца талерантнасцю, нейкай асаблівай цярпімасцю ў пытаннях веры. Ужо адно тое, што Беларусь пазбегнула рэлігійных войнаў, якія ў розныя часы скаланалі многія краіны свету, гаворыць само за сябе. Але ці так усё бясхмарна ды беспраблемна ў гэтых пытаннях? З якімі праблемамі нам даводзіцца сутыкацца ў штодзённым жыцці? Як мы іх вырашаем? На гэтыя і іншыя пытанні Ірыне Жарнасек адказвае ксёндз Аляксандр Чайкоўскі, пробашч парафіі Найсвяцейшага Сэрца Езуса ў Наваполацку.

 
— Ксёндз Аляксандр, я лічу патрэбным найперш патлумачыць нашым чытачам, чаму менавіта Вам прапанавана гутарка на гэтую даволі складаную, на мой погляд, тэму. Вы служыце пробашчам у маладым горадзе, у якім, апроч беларусаў, жыве шмат прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцяў. Натуральна, што рэлігійнае жыццё ў такім горадзе таксама даволі разнастайнае, хоць да нядаўняга часу, да пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя, яго тут амаль што зусім не было. Цяпер жа ў горадзе дзейнічаюць дзве праваслаўныя царквы, каталіцкі касцёл, царква евангельскіх хрысціянаў баптыстаў, ёсць супольнасці пяцідзесятнікаў, адвентыстаў сёмага дня, сведкаў Іеговы, царквы новага Евангелля... Словам, Вы на прыкладзе Наваполацка не з тэорыі, а з практыкі ведаеце, як складваюцца ўзаемадачыненні прадстаўнікоў розных рэлігій на Беларусі. Сыходзячы з гэтага досведу, як Вы лічыце: мноства веравызнанняў ды рэлігійных плыняў на Беларусі — бласлаўленне для нашай радзімы альбо ўсё ж выпрабаванне?

— Цяжка гэта назваць бласлаўленнем, бо Хрыстус просіць у Нябеснага Айца для нас еднасці, а шматканфесійнасць, вядома, не спрыяе ёй. Але, з іншага боку, ёсць у гэтым і нейкія плюсы, бо, жывучы побач, мы нечаму ўсё ж вучымся адзін у аднаго. Напрыклад, існуе думка, што Рэфармацыя ў свой час прынесла Каталіцкаму Касцёлу не толькі груз праблемаў, але і пэўную карысць, падштурхнуўшы яго да глыбейшага вывучэння Святога Пісання. Вядомы такі даволі суровы жарт пра тое, што калі б не Рэфармацыя, то Каталіцкі Касцёл спаў бы сабе спакойна і надалей, падкладваючы пад галаву Біблію, замест таго, каб яе вывучаць ды спасцігаць мудрасць Божага слова. Што ж тычыцца Праваслаўнае Царквы, то яе багатая духоўная спадчына, вядома, у нейкай ступені з’яўляецца для нас бласлаўленнем. Магчыма, што яно, як і кожнае бласлаўленне, напоўніцу рэалізуецца для нас у перспектыве. Хто ведае, ці не выльецца ў перспектыве ў вялікія плюсы ўсё тое, што перажываюць цяпер нашыя Цэрквы, у тым ліку і асобныя непаразуменні, а часам і даволі складаныя адносіны. Ніхто не ведае Божых планаў і зразумець іх мы, магчыма, зможам толькі ў будучыні. Магчыма, тады мы і скажам, што перажывалі бласлаўленне, але пакуль што, на жаль, вымушаныя гаварыць больш пра выпрабаванні. Галоўнае тут, відаць, — мець здольнасць паглядзець вачыма праўды і на сябе, і на нашых, калі так можна сказаць, канкурэнтаў.

— Канкурэнтаў?

— Што, неспадзяванае вызначэнне? Але калі Праваслаўная Царква лічыць Беларусь сваёй кананічнай тэрыторыяй, то ўсе астатнія веравызнанні ў такім разе аўтаматычна трапляюць у разрад канкурэнтаў. Ды тут важна не тое, як мы адзін аднаго назавем, а тое, ці навучымся мы, застаючыся на сваім месцы, гледзячы, зноў жа, на сябе і суседа ў праўдзе Хрыстовай, годна суіснаваць, дзейнічаць, рэалізоўваць Хрыстовае пакліканне, узбагачаючы адзін аднаго гістарычным духоўным досведам, які выпрацавалі да нас нашыя папярэднікі, ці зможам мы, нарэшце, працаваць дзеля знікнення бар’ераў, што нас падзяляюць. Калі мы зможам усё гэтае рэалізоўваць у імя еднасці, якую нам запаведаваў Хрыстус, то можна з упэўненасцю сказаць, што годна выйдзем з гэтага выпрабавання. Напэўна ж, зусім не выпадкова Хрыстус прасіў для нас у Нябеснага Айца менавіта еднасці. Бо ведаў, як цяжка яна будзе нам давацца, як будзе спадманліва прывабліваць нас раз’яднанасць. Але зноў жа: нельга забываць, што кожнае выпрабаванне можа быць і Божай ласкай. Бо чалавек, як правіла, найбольш выразна кшталтуецца ў экстрэмальных сітуацыях, калі ён робіць выбар на карысць дабра альбо зла. Тое ж самае тычыцца і нашага духа. Нам не заўсёды лёгка і проста даецца прабыванне разам. Але калі мы ўсё ж здолеем гэта рабіць так, як таго патрабуе ад нас Хрыстус, то гэта будзе толькі на карысць нашаму духу. Таму калі коратка адказваць на Вашае пытанне, то я сказаў бы так: шматканфесійнасць — гэта выпрабаванне, а яно, у сваю чаргу, з’яўляецца блаславеннем Божым.

— Шмат гаворыцца пра славутую беларускую памяркоўнасць. Адны ўспрымаюць яе як найвыразнейшую рысу нашага нацыянальнага характару, другія як найкаштоўнейшую, а трэція цалкам процілегла — як загану, якая прыносіць нам шмат праблемаў. Як успрымаеце яе Вы? І што такое нашая славутая памяркоўнасць у духоўным жыцці чалавека?

— Найперш давайце акрэслім, што мы разумеем пад гэтым словам. Як на маю думку, то калі памяркоўнасць — гэта баязлівасць, боязь канфліктаў, нежаданне ўступаць у дыскусіі, у якіх нараджаецца ісціна, калі памяркоўнасць — гэта «абы не было вайны», альбо калі табе на галаву рушыцца дах, а ты кажаш, што, можа, так і павінна быць, то тады гэта адназначна загана. Больш за тое, гэта грэх. Калі ж гаварыць пра духоўнае жыццё чалавека, то наша памяркоўнасць можа нам шкодзіць тады, калі яна не дазваляе нам рухацца наперад, калі яна вынікае з «філасофіі» «абы ціха», абы менш было клопату, праблемаў, бо тады, зразумела, менш будзе і памылак. Напрыклад, у Расіі менш баяцца парушыць звыклы ды стабільны ўклад жыцця, і можа таму там католікі ўжо даўно маюць Імшал, Лекцыянарый, Брэвіярый, шмат літаратуры, за якую мы цяпер плацім вялікія грошы, прывозячы яе сюды. Мы ж усё неяк больш з аглядкай жывем: можа, як-небудзь абыдзецца, як ёсць, так і добра, абы не было лішняга руху, з-за якога можа абваліцца наш нетрывалы дах над галавой. Мы ці не занадта баімся пошукаў у нашай духоўнасці, мы баімся аднойчы разбурыць тое, у чым былі перакананыя. Мы нібы збудавалі самі сабе ўтульную «святыньку», у якой усё раскладзена па сваіх кутках, і цяпер баімся, каб яна раптам ды не развалілася. Нам у ёй добра, бо ў клімаце яе ўбогага абсталявання мы не павінны клапаціцца пра многае. Не трэба занадта высільвацца, бо «літургія» ў ёй вельмі простая – часам пацёрак, часам нейкае набажэнства. Нам не трэба зашмат думаць, бо вера ў гэтым «касцялочку» не дамагаецца абгрунтаванняў; не трэба клапаціцца пра шмат рэчаў, бо дастаткова прасіць, каб Божанька даў хлябок i здароўечка, а таксама бараніў ад неспадзяваных перуноў лёсу. Калі нас хтосьці заклікае да таго, каб збурыць гэты «касцялок» ды ўвайсці ў большы касцёл, у якім далягляды нашмат шырэйшыя, але таксама i нашмат большыя заданні і абавязкі, то мы пратэстуем супраць такога перасялення рукамі і нагамі і нават гатовыя закідаць камянямі такога наватара, які парушае наш «святы спакой». Часта мы, выступаючы супраць наватарства, проста баронім затхлы спакой, баронім бясплодную ўжо глебу, з якой наша карэнне не атрымлівае дастаткова жыватворных элементаў. Калі раней нашым бацькам і прадзедам хапала звыклых малітоўнікаў ды ружанцаў для іх духоўнасці, то нам ужо гэтага павінна быць замала. Не той ужо час. Вядома, у нас ёсць каталіцкая прэса, працуе выдавецтва «Про Хрысто», але колькасць кніг, выдадзеных у ім, не параўнаеш жа з тым, што выдаецца ў той жа Расіі, я не кажу ўжо пра каталіцкія выдавецтвы ў Польшчы. Наша памяркоўнасць перашкаджае нам рызыкаваць. Хто ж не рызыкуе, той, кажуць, не п’е шампанскага. А калі п’юць шампанскае? Калі святкуюць перамогу. Падумалася вось, што калі б апосталы былі памяркоўныя ў такім сэнсе, то хрысціянства загінула б разам з імі. Вядома, мы разумеем, што без дзеяння Святога Духу нашаму Касцёлу немагчыма было б жыць, развівацца ды распаўсюдзіцца на ўвесь свет. Але ж павінен быць і адказ чалавека на дар Святога Духа. Прарокі, апосталы, першыя хрысціяне ўмелі рызыкаваць, браць на сябе адказнасць за многія рэчы.

— Словам, як я разумею, яны не баяліся быць радыкальнымі ў сваёй вернасці Богу, а таму і аказаліся здольнымі на многае.

— Відаць, так.

— Памятаю з дзяцінства, як на маёй роднай Глыбоччыне часам даводзілася чуць ад старэйшых, якія ў размове пра нейкую пару маладых, што мелася пабрацца шлюбам, казалі: «А ці адной жа хоць яны веры?». Тады гэта было важна. Да гэтага ставіліся па-рознаму, але пытанне існавала. Як з Вашага святарскага досведу, ці існуе яно цяпер?

— Гэтае пытанне ўзнікае на кожным кроку, калі гаворка ідзе пра шлюбны саюз. Вельмі часта ва ўмовах нашага горада заключаюцца так званыя змешаныя шлюбы, найчасцей паміж католікамі і праваслаўнымі альбо радзей паміж католікамі і стараверамі.

— А з пратэстантамі?

— У маёй святарскай практыцы, а яна неўзабаве будзе вымярацца дзесяццю гадамі, быў хіба толькі адзін шлюб паміж нашай верніцай і пратэстантам. Найчасцей, гэта шлюбы католікаў з праваслаўнымі. І калі гаварыць, ці існуе такая праблема, то скажу так: яна адназначна існуе. Толькі адны ўсведамляюць яе, а іншыя менш за ўсё думаюць пра гэта. Рэальнасць жа такая, што католікаў у нашым горадзе нашмат больш, чым парафіянаў у нашай парафіі. Адно што тыя католікі, вырасшы ўжо па-за каталіцкай традыцыяй і не атрымаўшы патрэбнага духоўнага багажу, мала даражаць сваёй прыналежнасцю да Каталіцкага Касцёла. Да мяне часта прыходзяць маладыя людзі з просьбай удзяліць ім сакрамэнт шлюбу, называюць сябе католікамі, бо яны некалі былі ахрышчаныя ў Глыбокім, Паставах, Мёрах, Браславе і г.д., аднак цяпер яны не тое што не ведаюць ніводнай малітвы ды кароткага катэхізіса, але і не ўмеюць перажагнацца. Дык ці варта чакаць, што пытанне адзінства веравызнання для іх будзе вельмі важным?

— А ці лічыце яго важным Вы?

— Безумоўна. Але напачатку трэба ясна і выразна сказаць пра мэту, пакліканне шлюбнага саюзу. Гэтым пакліканнем з’яўляецца не толькі пракрэацыя, гэта значыць, нараджэнне сабе падобных і належнае іх выхаванне. Калі маладыя людзі прыходзяць у касцёл і просяць у Бога бласлаўлення для свайго будучага сумеснага жыцця, то яны, становячыся паўнапраўнымі мужам і жонкай перад Богам і Касцёлам, абавязаныя жыць разам так, каб асягнуць вечнае жыццё. Іншымі словамі, дапамагчы адно аднаму ў дарозе да неба. Належачы да розных канфесій, зразумела, гэтага дасягнуць будзе значна цяжэй, бо на шляху будзе шмат дадатковых, часта зусім непатрэбных і нелагічных перашкодаў, якія ўзнікаюць на рэлігійнай глебе. Ці многія з маладых думаюць пра гэта? Вядома, не. Яны больш кіруюцца крытэрыямі жыцця на штодзень, гэта значыць, ці забяспечаныя будуць матэрыяльна, ці мае будучы муж альбо жонка працу, адукацыю, якая б гарантавала тую працу, і г.д. Як гэта ні балюча прызнаць, але часам нават практыкуючыя католікі спадзяюцца на тое, што, узяўшы шлюб з няверуючым чалавекам, а то нават і варожым да Хрыстовай веры, яны змогуць быць шчаслівыя. Суровая ж практыка паказвае, што калі ў сям’і няма трывалага падмурку, якім з’яўляецца Пан Бог, калі два чалавекі, стварыўшы сям’ю, спадзяюцца, што іх шчасце будзе пабудавана на пастаянным узіранні адно на аднаго, калі яны не ўмеюць і не жадаюць глядзець у агульным кірунку — на Пана Бога і Яго справы, то такое шчасце будзе пабудаванае на пяску. У тым жа выпадку, калі муж з жонкай былі выхаваныя ў каталіцкай традыцыі, калі яны развіваюць і пастаянна паглыбляюць сваю веру, то яны будуць здольныя і пераадолець усе цяжкасці ды пасткі, якія паставіць перад імі жыццё, і здолеюць выхаваць сваіх дзяцей у гэтай жа традыцыі. Возьмем цяпер іншы прыклад: муж і жонка належаць, напрыклад, да каталіцтва і праваслаўя, яны ведаюць, у што вераць, практыкуюць сваю веру і хочуць жыць па-хрысціянску. Ці будуць яны шчаслівыя? На жаль, цяжка ўявіць пакуль што і гэта. Чаму? Ды таму, што пакуль няма трывалага, надзейнага паразумення паміж Каталіцкім Касцёлам і Праваслаўнай Царквой. Як жа яно можа тады быць паміж іх вернікамі, якія вырашылі жыць пад адным дахам? Да таго часу, пакуль Каталіцкі Касцёл і Праваслаўная Царква не пададуць адно аднаму рукі, не знойдуць пункты ўзаемаразумення, якія будуць іх злучаць, да таго часу не варта спадзявацца, што людзі ў сем’ях з гэтымі веравызнаннямі будуць жыць мірна, без усялякіх прэтэнзій адзін да аднаго. Пойдзе, скажам, адзін з вернікаў у царкву і пачуе там нейкі чарговы негатыўны выпад у бок Каталіцкага Касцёла. З якім настроем ён пасля вернецца дахаты? Ці не з’явяцца ў яго нейкія падазрэнні, недавер да сваёй паловы?

— У сувязі з тым, што Вы толькі што сказалі, мушу заўважыць, што да гонару нашых святароў, ні разу падобнага, як Вы кажаце, негатыўнага выпаду мне не даводзілася чуць ад святара ў нейкім касцёле адносна нашых братоў праваслаўных. Але што гэта, адсутнасць прынцыповасці ці нешта іншае?

— Дзякуй Богу, што каталіцкія святары не дапускаюць падобных выпадаў. Справа тут не так у прынцыповасці, як у культуры. Бо, вядома ж, што слова можа лячыць, але можа і балюча, а часам і непапраўна параніць чалавека. Тэма гэтая вельмі далікатная, яна патрабуе і адпаведных ведаў, і ўзважанасці, і карэктнасці. Не думаю, што нашы святары не ўсведамляюць саму значнасць праблемы. Кожны святар з ёю сутыкаецца ў часе споведзяў, там якраз гэтая праблема паўстае ва ўсёй сваёй глыбіні. Так што, думаю, калі мы больш маўчым, то толькі таму, што не дазваляем сабе рабіць тыя выпады, а не таму, што нас гэта цалкам не тычыцца. А з другога боку, вось думаю: ці не робім мы гэтым самым шкоды, бо ведаем жа, што шкода чыніцца людзям?.. Але не: выпадамі, сваркамі, часта такімі некампетэнтнымі, наўрад ці магчыма ў гэтай сітуацыі змяніць штосьці да лепшага. Нам, відаць, важна проста ўсвядоміць сябе дзецьмі Божымі, зразумець, што ўсе мы — і католікі, і праваслаўныя, і прадстаўнікі іншых веравызнанняў — Божыя дзеці. Мы можам памыляцца, трываць у гэтых памылках, але да таго часу, пакуль не зразумеем, што Пан Бог проста не можа ўпісацца ў тыя рамкі, якімі мы Яго імкнемся абмежаваць, што менавіта Ён можа вырашыць шматлікія праблемы, якіх мы за гісторыю настваралі, нам будзе цяжка, а то і немагчыма іх ліквідаваць. Бо калі за столькі часу не знайшлося паміж намі пагаднення, магчымасці быць разам, гэта ўсё ж сведчыць пра нашу замкнёнасць на заклік Духа Святога, нежаданне адкінуць састарэлыя стэрэатыпы, якія фактычна ўжо згнілі. Думаю, што і ў Каталіцкім Касцёле, і ў Праваслаўнай Царкве ёсць тое, што варта перагледзець, змяніць. Пратэстанцкія Цэрквы таксама маглі б унесці ў гэты дыялог важкі ўклад. Калі мы гаворым пра экуменізм, то найперш трэба мець на ўвазе дабро для людзей, якім нашмат лягчэй жылося б у еднасці Хрыстовай Царквы. Пра дабро для людзей, а не пра дабро для іерархіі, якая якраз у імя захавання паствы можа пабойвацца ісці на радыкальныя крокі.

— Ойча, а Вы самі не баіцеся згубіць паству?

— Не. Лічу, што кожны мае права ў гэтым жыцці рабіць свой выбар. І калі, напрыклад, хтосьці з маіх парафіянаў скажа мне, што ён не змог сустрэць Пана Бога ў нашым касцёле і таму пайшоў у нейкі іншы, у нейкую іншую супольнасць, ну што ж... Вядома, трэба тады задумацца, чаму так здарылася: ці прычынай стала мая слабая святарская пра-ца, ці штосьці іншае, напрыклад, атмасфера ў парафіі, ці нейкі канкрэтны ўчынак кагосьці з парафіянаў перашкодзіў, каб адбылася тая сустрэча. Прычыны могуць быць розныя. Але найбольш важна, каб усё ж тая сустрэча адбылася!

— Неяк напярэдадні Вялікадня мне патэлефанавалі з адной даволі прагрэсіўнай радыёстанцыі і папрасілі распавесці, як у беларускіх сем’ях, у якіх жывуць прадстаўнікі розных веравызнанняў, мірна, дружна і прыгожа святкуецца Вялікдзень. Карэспандэнт, які мне тэлефанаваў, здаецца, моцна здзівіўся, калі не пачуў ад мяне аптымістычных захапленняў. Я, прызнаюся, спаслалася тады на Вас і сказала, што, як кажа ксёндз Аляксандр Чайкоўскі, калі галоўная мэта — не перажываць, а перажоўваць свята, то тады на першым месцы ў людзей заўсёды стаяць багаты стол, нейкія знешнія абрады і г.д. А калі імкнуцца па-сапраўднаму перажыць адметную падзею, то хіба можна зрабіць гэта два разы на год? Як можна, скажам, адсвяткаваць разам са сваім сужэнцам ягоны Вялікдзень, а потым вярнуцца ў Вялікі Пост і зноў... чакаць Вялікага Тыдня, зноў набліжацца да тае ж самае падзеі?! Здаецца, мае развагі так і не прагучалі ў той перадачы, бо, як я разумею, не ўпісаліся ў агульны настрой памяркоўнасці. Калі б Вы былі тым карэспандэнтам, як бы Вы ўспрынялі маё выказванне, што выбілася з агульнай плыні?

— Ну што, салідарны я на гэты раз з Вамі. Цалкам. Тым больш што Вы ж мяне і цытавалі ў сваіх выказваннях. Тут уся справа ў тым, як успрымаць такое свята. Калі яно — толькі нагода для таго, каб сабрацца за сталом, пасядзець, пагаманіць ды смачна паесці-выпіць, то, вядома, тады можна адзначаць тое свята не толькі два разы на год, а і больш. Але ж ведаць, што гэта за свята і як яго святкуюць — адна рэч, а разумець, успрымаць, перажываць яго па-хрысціянску — гэта ўжо нешта іншае. Калі б людзі разумелі саму сутнасць падзеі, тое, як яе трэба ўшанаваць праз кантакт з Богам, малітву, пост, святую споведзь, Эўхарыстыю, яны інакш ставіліся б да яе. Нічога, вядома, няма благога ў тым, што святочны стол складае частку такой падзеі, але, паўтаруся, толькі частку, а не галоўны змест. Важна, каб у гэтым святкаванні галоўнае месца было адведзена алтару, які таксама, дарэчы, з’яўляецца сталом, тым сталом, на якім складаецца ахвяра Пану Богу. Кожнае гадавое свята непаўторнае. Такое ж непаўторнае, як і сакрамэнт хросту, споведзі, шлюбу... Кожны касцёльны год — гэта як быццам пачатак і канец чалавечага жыцця з ягонымі этапамі, і нельга да гэтых этапаў ставіцца легкаважна. Усё правільна: перажаваць, перацерці зубамі пэўную колькасць стравы ды пітва, назваўшы гэта нейкай, няхай сабе і значнай падзеяй, можна, а вось перажыць усё ж можна толькі адзін раз. Калі ў сям’і людзі гэта правільна разумеюць, то яны выберуць адзін дзень, каб святкаваць Пасху разам і выберуць тую святыню, у якой змогуць, зноў жа, глыбока, па-сапраўднаму яднацца з Богам. Вядома, ніхто не забараняе ўдзельнічаць у набажэнствах нейкай іншай святыні, але проста ўдзельнічаць і па-сапраўднаму перажываць — гэта, згадзіцеся, не адно і тое.

— Як Вы ўспрымаеце такую з’яву, калі ўсё дзеля той жа слыннай памяркоўнасці бацькі мала таго, што самі належаць да розных канфесій, дык яшчэ і сваіх дзяцей таксама хрысцяць у святынях розных веравызнанняў?

— Гэтым яны наносяць крыўду сваім дзецям. І вельмі вялікую. У выніку можа атрымацца так, што дзеці потым не пойдуць ні ў якую святыню. А калі ўявіць, што ўсё ж пойдуць, то як жа гэта будзе выглядаць, калі сям’я ў нядзелю разыходзіцца ў розныя бакі? Сям’я моцная тады, калі яна – маналіт, адсутнасць жа еднасці не дазваляе яго стварыць. На шчасце, я ў сваёй практыцы даволі часта сустракаюся з процілеглым падыходам, калі будучыя муж і жонка імкнуцца і ўсё робяць для таго, каб быць разам, у адной канфесіі, каб потым у ёй і дзяцей выхоўваць. Гэта ажыццяўляецца рознымі спосабамі: ці то пераходам аднаго з сужэнцаў у канфесію свайго спадарожніка жыцця, ці рэалізаціяй сябе як хрысціянаў у адной святыні, нават калі яны і застаюцца ў сваіх канфесіях. Тым больш што, напрыклад, праваслаўны вернік мае права прымаць у касцёле сакрамэнты, весці паўнавартаснае хрысціянскае жыццё. А калі абое сужэнцаў рэалізуюцца ў касцёле як хрысціяне, то што перашкодзіць ім потым і дзяцей ахрысціць у ім? Але калі ў сям’і бацькі дзеля таго, каб дагадзіць адно аднаму і мала дбаючы пра будучыню сваіх дзяцей, хрысцяць іх у святынях розных веравызнанняў, то адразу відаць, што яны проста не збіраюцца даць ім паўнавартаснае рэлігійнае выхаванне, клапаціцца пра іх духоўнае, а не толькі фізічнае сталенне. Трэба проста зразумець, што хрысціянінам чалавек становіцца не ў адзін дзень, не ў той, калі яго ахрысцілі і ён атрымаў магчымасць быць збаўленым, але на працягу ўсяго жыцця. Гаворка ідзе пра вялікую адказнасць бацькоў перад Богам за выхаванне сваіх дзяцей. І таму, ствараючы сям’ю, у якой будучыя муж і жонка належаць да розных веравызнанняў, трэба адразу вырашыць, хто ў сям’і возьме на сябе асноўную адказнасць за рэлігійнае выхаванне дзяцей. Калі гэта будзе рабіць праваслаўны вернік, то адназначна, што дзяцей трэба хрысціць у Праваслаўнай Царкве, калі адказнасць за выхаванне будзе браць на сябе католік, то ненатуральна было б хрысціць дзяцей не ў Касцёле. Але адназначна, што нельга раз’ядноўваць іх, несучы ў розныя святыні і тым самым ствараючы глебу для паглыблення раз’яднанасці.

— Слухаючы Вас, я неспадзявана для сябе падумала, што калі б Вы жылі да Другога Ватыканскага Сабору, то наўрад ці захацелі б маліцца «Анёл Панскі» за каталічку, якая выйшла замуж за праваслаўнага і пайшла з ім браць шлюб у Праваслаўнай Царкве. Асобныя святары, ведаю, практыкавалі такое, наганяючы жах на вернікаў.

— Цяжка мне сказаць, якім бы я быў тады. Як цяпер думаецца, то, можа, і не змог бы такое рабіць, але адназначна сцвярджаць усё ж не буду. Дзякаваць Богу, Другі Ватыканскі Сабор знёс шмат непатрэбных шлагбаўмаў. Адны ўспрынялі гэта з радасцю, іншыя – не. Толькі, як мы ўжо казалі, Бог значна пераўзыходзіць нашыя ўяўленні пра Яго, і з гэтым трэба лічыцца. Але таксама трэба разумець і ўчынкі людзей таго часу, не судзячы іх сучаснымі меркамі, бо той жа «Анёл Панскі» спяваецца ўсё ж з жалем па памерлым чалавеку, а не з помстай.

— Часам даводзіцца чуць, як хтосьці меў намер прыняць хрост у Каталіцкім Касцёле, але, калі даведаўся ад святара, што для гэтага трэба напачатку мець пэўны набор ведаў, прайсці курс катэхізацыі, дык і ахвота прапала стаць католікам. Пайшоў ды ахрысціўся там, дзе ніякіх заняткаў не трэба — абы грошы былі. Ведаю, што ў Вашай практыцы таксама здараліся такія выпадкі. Не шкадуеце, што страцілі патэнцыяльных парафіянаў?

— Ніколькі, нават бласлаўляю на дарогу. Чалавек мае права рабіць свой выбар, і калі яго задавальняе дарога з найменшым супраціўленнем, то што тут зробіш? На жаль, некаторыя людзі да таго прызвычаіліся ўсё рабіць па блату, што, напэўна, спадзяюцца і вечнасць гэткім жа чынам займець. Часам даводзіцца чуць:«Мы Вам заплацім. Колькі трэба?». Тады я ім тлумачу, што ў нас можна плаціць ад нуля да бясконцасці. Не разумеюць, як гэта, губляюцца і гавораць, што вось дзесьці там устаноўленыя цвёрдыя таксы і таму там, маўляў, усё зразумела. Ну, калі галоўнае гэта, то што ж, шчаслівай дарогі. І, пачуўшы такое, адны губляюцца, другія злуюцца, а трэція задумваюцца, што гэта ўсё можа значыць.

— Падумалася мне раптам, што ўжо ў чым-чым, а ў празелетызме Вас не абвінаваціш.

— Думаю, не. Разумееце, калі чалавек усур’ёз хоча штосьці спазнаць, далучыцца да Каталіцкага Касцёла, то гэта адно. А калі ў некага раптам узнік з нейкіх там прычыныў сантымент альбо захацелася зрабіць нейкую акцыю, то мая задача давесці яму, што духоўнае жыццё — гэта не сантыменты і не хвілёвыя акцыі, але штосьці нашмат больш сур’ёзнае і глыбокае. І калі чалавек выказвае жаданне і гатоўнасць на апошняе, то я зраблю ўсё магчымае, каб дапамагчы яму. Пан Бог пасылае людзям знакі, але калі хтосьці не захоча распазнаць іх, то што ж... Дарога да Касцёла ні для каго не зачыненая, важна толькі, каб, ступіўшы на яе, чалавек пачаў усведамляць, куды ён ідзе і да Каго. У Касцёле, на мой погляд, увогуле менш трэба гаварыць пра колькасць, масавасць, нам больш трэба дбаць пра якасць, глыбіню. Хрыстус увогуле не быў прыхільнікам масавых відовішчаў і ўнікаў танных эфектаў. Асноўную ўвагу Ён сканцэнтраваў на якасці навучання невялікай групы выбраных апосталаў.

— У рай, як кажуць, сілком не зацягнеш.

— Менавіта. Дбаць пра людское збаўленне трэба, але не фармальным чынам — гэта адназначна. Мы робім вялікую памылку, калі думаем, што збаўленне зможам асягнуць «як-небудзь».

— А здаралася ў Вашай святарскай практыцы, што Вы рыхтавалі кагосьці з дарослых, напрыклад, да хросту, але потым не дапускалі яго да сакрамэнту?

— Здаралася. Усё ж залежыць не толькі ад інтэлекту таго чалавека, які рыхтуецца, але і ад матывацыі, жадання чалавека прыняць сакрамэнт хросту, ад самога жадання пазнаць праўды веры, катэхізіс і г.д., каб гэтым потым жыць. Зноў жа, гаворка ідзе пра фармальны падыход, якога проста не павінна быць. У такім выпадку хрост проста адтэрміноўваецца, чалавеку даецца яшчэ нейкі час на роздум і магчымасць паглыблення ягонай хрысціянскай свядомасці.

— Ксёндз Аляксандр, пагаварылі мы з Вамі пра хрысціянскае жыццё, а цяпер пытанне пра смерць. Часам можна пачуць, што ксёндз адмовіўся прыйсці да некага на пахаванне, дык давялося клікаць святара з нейкай іншай царквы. Альбо наадварот: у нейкай царкве не захацелі маліцца за самагубцу, дык пайшлі да ксяндза, і ён згадзіўся. Што тут спрацоўвае?

— У кожную нядзелю на адной Імшы мы молімся за памерлых з нашай парафіі, а асабліва за тых, за каго няма каму маліцца. Бо калі, напрыклад, адыходзіць у вечнасць адзінокі чалавек — хто за яго моліцца? Альбо нават калі і не адзінокі, але дзеці не прызнаюць Бога? Альбо з тымі ж самагубцамі... Ніхто лепш за Пана Бога не ведае чалавечую душу і тое, чым кіраваўся чалавек, які адважыўся на такі чын. Хто з нас у поўні кампетэнты ацэньваць сапраўдны псіхічны стан самагубцы на момант такога радыкальнага ўчынку? Таму наша справа маліцца, а ўсё астатняе аддаць у рукі Пана Бога.

Іншая рэч — рытуальнае пахаванне. Калі чалавек не быў практыкуючым католікам, не прызнаваў сакрамэнту споведзі, не здагадаўся, цяжка захварэўшы, паклікаць святара, то, даруйце, навошта яму святар пасля смерці? Рытуальная застаўка? Даводзіцца часам сутыкацца з тым, што нашы сёстры законніцы, наведваючы нейкага хворага, прапануюць паклікаць святара, а ім адказваюць, што не трэба, бо чалавек, маўляў, хоча яшчэ пажыць. Людзі проста не жадаюць усвядоміць, што святар больш патрэбны жывым, а ўжо потым памерлым. І таму здараецца, што даводзіцца адмаўляць некаторым людзям у рытуальным пахаванні з удзелам святара. А тое, да каго, у якую царкву пойдуць яны потым і каму не такімі важнымі акажуцца ўсе гэтыя патрабаванні, мяне ўжо не тычыцца. Трэба зразумець, што пахаванне — лагічнае завяршэння жыцця чалавека ў Хрыстовай супольнасці. Калі чалавек належаў да яе, лічыўся з яе правіламі, патрабаваннямі, быў неабыякавы да духоўных і матэрыяльных патрэбаў супольнасці і, што найважней, практыкаваў удзел у сакрамэнтах — гэта адно. Пахаванне такога чалавека адбываецца па ўсіх правілах, у ім удзельнічаюць і святар, і парафіяне. Калі ж Касцёл пачынаюць трактаваць як пахавальнае бюро, тады мы вымушаныя тлумачыць, што яны звярнуліся не па адрасе, і тады я ім кажу: «Прабачце, але я не ведаю ні вас, ні вашага памерлага». Сапраўднай жа трагедыяй для іх будзе пачуць тыя самыя словы з вуснаў Хрыста, тым больш што на старонках Евангелля Ён менавіта гэта і абяцае.

— Скажыце, ці вельмі складана жыць каталіцкаму святару ў такім горадзе як Наваполацк, дзе ўсё выглядае нейкім выпадковым, не надта трывалым, без вякамі складзеных традыцыяў?

— Гледзячы што лічыць складанасцю. Калі тое, што ёсць шмат працы і часам самай нечаканай, што ўзнікае шмат неардынарных пытанняў, то тады, безумоўна, складана. Але я думаю, што мне было б складаней працаваць у парафіі з закасцянелымі традыцыямі, дзе людзі перакананыя ў сваёй праваце і баяцца любых зменаў, творчага падыходу. У нашай жа маладой парафіі, дзе я служу амаль ад пачатку яе стварэння, вернікі не баяцца такіх рэчаў. Тут творыцца свая традыцыя. Мне тут цікава працаваць, бо нашая парафія — гэта нібы чысты ліст паперы, на якім ствараецца яе гісторыя. А тое, што ў горадзе жыве шмат прадстаўнікоў іншых веравызнанняў і даводзіцца штодня сустракацца з тымі пытаннямі, пра якія мы гаварылі, дык гэта таксама цікава. Тым больш што сам я нарадзіўся і вырас ў Мінску, у якім практыкаваць каталіцкую веру можна было тады толькі дзякуючы радыёпрыёмніку, па якім транслявалася святая Імша з Варшавы альбо з Ватыкана, ды яшчэ на вялікія ўрачыстасці з’ездзіць у Вострую Браму. Мне не давялося працаваць у традыцыйных парафіях, у мясцовасцях, дзе жывуць у пераважнай большасці католікі. Там, вядома ж, праблемы іншыя. Я іх менш ведаю і думаю, што, можа, і карысці ад мяне там было б таксама менш. Словам, я дзякую Пану Богу, што трапіў менавіта ў гэты горад, з усімі ягонымі плюсамі і мінусамі, з ягонымі складанасцямі і неспадзяванасцямі.

— Што ж, у такім разе я рада за Вас і жадаю Вам шчодрага Божага бласлаўлення ў службе Богу і людзям.

— Дзякую.