|
|
 |
Пра нас |  |
Аўтары | |
Архіў | |
Пошук | |
Галерэя | |
Рэдакцыя |  |
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
№
3(85)/2018
Жыццё Касцёла
Пакліканне
Даследаванні
Інтэрв’ю
Вялікія містыкі
Пераклады
Постаці
Спадчына
Асобы
Кніжныя скарбы
Нашы святыні
Паэзія
Мастацтва
Паэзія
Проза
Мастацтва
Музыказнаўства
Архітэктура
|
Сакратар дацкага караля Пасля іспыту на навуковую ступень бакалаўра вызваленых навук у Кракаве ў канцы 1506 г. пісьмовыя крыніцы на працягу шасці гадоў не падаюць пэўных звестак пра Францішка Скарыну. Гэтая паўза заканчваецца толькі восенню 1512 г., калі з 5 да 9 лістапада Акты акадэмічных ступеняў Падуанскага ўніверсітэта і пратаколы курыі Падуанскага біскупа фіксуюць у чатырох запісах прамоцыю «доктара вызваленых навук Францішка Скарыны, сына Лукі з Полацка», на доктара медыцыны. У апошнім запісе за 9 лістапада, які ўнесены ў пратаколы біскупскай курыі, ён названы яшчэ сакратаром караля Дацыі — secretarius regis Datiae. З падуанскіх запісаў мы даведваемся, што пасля Кракава на працягу шасці гадоў Скарына павінен быў не толькі атрымаць у адным з еўрапейскіх універсітэтаў годнасць доктара вызваленых навук (у некаторых універсітэтах гэтая ступень, якая была наступнаю пасля бакалаўрату, лічылася магістарскай), але і выдатныя веды па медыцыне. Апошняя звестка за 9 лістапада доўгі час уводзіла ў замяшанне многіх даследчыкаў. Рэч у тым, што назва Datia ў старажытнасці прывязвалася да правінцыі Рымскай імперыі — Дакіі (на тэрыторыі сучасных Румыніі і Малдовы), але ў часы Скарыны яна ўжо азначала іншую краіну на еўрапейскай Поўначы — Данію. Менавіта такую форму назвы ўжываў у сваім тытуле тагачасны дацкі кароль Ганс — Ioannes rex Datiae. Нядаўна, грунтоўна прааналізаваўшы гэтае пытанне, паклала канец сумневам Вольга Шутава, канчаткова атаясаміўшы тэрмін Datia з іспыту Скарыны з назвай Даніі1.
Такім чынам, з пратакольнага запісу, зробленага курыяльным натарыем, вынікае, што Скарына, здаючы іспыты ў Падуі восенню 1512 г., быў адным з сакратароў дацкага караля Ганса, а гэта наводзіць на думку, што пасля Кракава ён атрымліваў далейшую адукацыю і, магчыма, выкладаў «пад крылом» дацкага суверэна ў Капенгагенскім універсітэце. Гэтая вучэльня была заснаваная ў 1479 г. з чатырма факультэтамі, адным з якіх быў медыцынскі. У ранні перыяд існавання ўніверсітэту бракавала як выкладчыкаў так і студэнтаў. Каб завабіць іх у паўночную Альма Матэр, кароль і вучэльня давалі адмысловыя даручэнні сваім пасланцам у іншыя еўрапейскія краіны, дзе існавалі больш старажытныя ўніверсітэцкія асяродкі2. Магчыма, менавіта ў 1506 г., калі ў Кракаве знаходзілася дацкае пасольства да караля Польшчы і вялікага князя ВКЛ Жыгімонта І, Скарына і быў запрошаны ў Капенгаген. Пасольства ўзначальваў каралеўскі сакратар, магістр Давід ван Коран, які перад гэтым шмат разоў бываў дацкім пасланнікам у Масковію3. Відаць, у Капенгагене Ф. Скарына і працягнуў навучанне, атрымаўшы ступень доктара вызваленых навук і неабходныя веды ў медыцыне. Магчыма, паралельна ён пачаў выконваць сакратарскія абавязкі ў каралеўскай канцылярыі. Узнікае пытанне: навошта малады бакалаўр мог спатрэбіцца дацкаму каралю, у якога хапала айчынных канцылярыстаў і сакратароў? Рэч у тым, што тагачасная Данія змагалася за гегемонію на Балтыцы, у першую чаргу — за кантроль над марскім гандлем, дзе імкнулася пацясніць пазіцыі ганзейскага звязу (гандлёвага звязу прыбалтыйскіх гарадоў, Ганзы). Дзеля гэтага ўкладаліся пакты і дамовы з Маскоўскім Княствам для супольнага змагання супраць Ганзы, Швецыі з аднаго боку і Вялікага Княства Літоўскага і Польшчы з другога. Кароль Ганс таксама складаў пратэкцыю маскоўскаму князю Васілю ІІІ перад Папам і нават схіляў яго да паяднання дзвюх галінаў хрысціянства. Але паралельна дацкі суверэн наладжваў таксама дыпламатычныя адносіны з Польшчаю і Вялікім Княствам Літоўскім. Дзеля дыпламатычных мэтаў дацкаму каралю патрэбныя былі адукаваныя людзі, якія ведалі кірылічную грамату і «рускую» мову і маглі б служыць перакладчыкамі, весці дакументацыю і перапіску. Пра такую патрэбу сведчыць недатаваны ліст Ганса да маскоўскага ўладара, найверагодней, за 1506 г., дзе ён просіць Васіля ІІІ прыслаць яму палоннага фіна Сівара, які валодае «рускай» моваю і можа быць карысным пры дыпламатычных стасунках4. Як вядома, сакратары былі задзейнічаны не толькі ў канцылярыі, але таксама выкарыстоўваліся для адказных міжнародных даручэнняў. Таму можна дапусціць, што палачанін спатрэбіўся дацкаму каралю для дыпламатычных справаў, якія ён меў з Масковіяй, Польшчаю і Вялікім Княствам Літоўскім — радзімаю Скарыны. Веды ў кірылічнай грамаце, здабытыя Скарынам на радзіме, і яго родная мова, як бачым, былі запатрабаваныя пры дацкім двары. Ступень бакалаўра, атрыманая ў адным з найлепшых еўрапейскіх універсітэтаў — Кракаўскім, дазваляла замяняць на выкладанні магістраў, а часам і выкладаць самастойна ды таксама працягнуць сваю адукацыю. У сувязі з натарыяльным запісам за 9 лістапада звяртае на сябе ўвагу той факт, што са жніўня 1512 г. у Італіі знаходзілася дыпламатычная місія дацкага караля, выпраўленая на распачаты ў траўні таго ж года Пяты Латэранскі Сабор у Рыме. 6 жніўня, за тры месяцы да падуанскіх іспытаў Скарыны, дацкае пасольства было прынятае папам Юліем ІІ. Нядаўна быў адкрыты дакумент, які апісвае сам прыём: гэта запіс у дзённіку папскага цырымонімайстра Парыса Грасі. Ён распавядае пра з’яўленне ў той дзень да Юлія ІІ трох дацкіх пасланнікаў, якія ўсе былі дактарамі і простымі канонікамі: адзін з іх — прысяглы сакратар караля, двое іншых — каралеўскія прыдворныя. Ва ўзнёслай прамове, з якой звярнуўся да Папы ад імя караля Ганса ягоны, не названы па імені, сакратар, сярод іншага ішла гаворка і пра сам Сабор, і пра спробу далучыцца да яго маскоўскага ўладара. Сярод іншага, выказаўшы паслушэнства Папу з боку каралёў Даніі і Шатландыі ды іх жаданне далучыцца да Сабору, сакратар паведаміў, што «нават уладар русінаў і цар татараў і готаў, якія ніколі раней не апускаліся да прызнання ніводнага Сабору, прыкладзе намаганні, каб цяпер яны [русіны, татары і готы. — А.Ж.] далучыліся да Сабору, што будзе прызначаны Папам, альбо пагадзіліся з ужо прызначаным, просячы дапусціць іх да ўхвалення дэкрэтаў і пераўладкавання горада, свету і Касцёла»5. Памянёнага сакратара можна было б атаясаміць з Францішкам Скарынам, для якога была блізкая тэматыка гэтай прамовы, перадусім тэма паяднання дзвюх галінаў хрысціянства. Ідэю ўз’яднання падзеленага хрысціянства ўсяляк прапагандавалі полацкія і віленскія бэрнардыны — выхавацелі Скарыны. Іх лінію ўсёй сваёй дзейнасцю падтрымліваў і ён, перадусім выданнем кніг Бібліі для хрысціянаў Усходняй Славіі. Аднак нядаўна выяўлены дакумент усё ж не дазваляе з пэўнасцю атаясаміць сакратара, які быў на прыёме ў Папы, з Францішкам Скарынам. Гэты дакумент датуецца 4 жніўня 1512 г., за два дні да сустрэчы дацкіх пасланнікаў з Папам, але з’явіўся ён не ў Вечным горадзе, а ў месцы, дзе Скарына пачынаў сваё студэнцкае жыццё, у стольным Кракаве. 4 жніўня 1512 г. нейкі магістр Францішак з Полацка, з’явіўшыся асабіста перад дыяцэзіяльным біскупскім судом у Кракаве, вызначыў свайго ўпаўнаважанага ў справе з кракаўскай крамаркай Ганнай Крайсла6. Ёсць значна больш падставаў атаясаміць гэтага магістра Францішка з Полацка з Францішкам Скарынам. Нагадайма, што тытул «магістр вызваленых навук» быў раўназначны найменню «доктар вызваленых навук». У Кракаве Скарына мог апынуцца з некалькіх прычынаў. Для абароны ў Падуі яму патрабаваліся дакументы пра папярэднюю адукацыю. Магчыма, тут ён мог заручыцца таксама рэкамендацыямі сваіх былых выкладчыкаў. Многія прафесары Кракаўскага ўніверсітэта атрымлівалі доктарскія ступені ў Італіі, перадусім — у Падуі. Не выключана, што ў яго маглі быць і дыпламатычныя даручэнні да польскага двара з Даніі. Час ягонага з’яўлення ў Кракаве супадае з часам выправы дацкага пасольства ў Рым. На ўжо згаданым прыёме дацкія пасланнікі таксама ўручылі Пантыфіку ліст ад караля Ганса, які быў выдадзены 10 красавіка 1512 г.7 Неўзабаве пасля гэтага дыпламатычная місія павінна была выправіцца ў дарогу, якая (па нашых падліках) доўжылася каля 3-х месяцаў ці нават больш. Найверагодней, што менавіта ў складзе гэтай місіі на Пяты Латэранскі Сабор вырушыў і Скарына. Маршруты, якімі ў той час ішлі ў Рым дыпламатычныя пасольствы еўрапейскіх уладароў, пралягалі па даўніх шляхах купцоў і пілігрымаў. Гэтыя шляхі накрэсленыя на мапе, падрыхтаванай вядомым нямецкім картографам Эргардам Этцляўбам для пілігрымаў, якія збіраліся ў Рым на юбілей 1500 г.8 Маршрут з Капенгагена да Рыма, паводле яго мапы, пралягаў ад Капенгагена да размешчанага ўжо на мацерыку Рыбэ, затым да Шлязвіга і Любэка, далей — да Эрфурта і Нюрнбэрга, адкуль быў найлепшы шлях да Кракава. Хутчэй за ўсё, тут Скарына мусіў разлучыцца з дэлегацыяй, каб павярнуць на Прагу, і пасля з Прагі праз Оламоўц, Астраву, Цешын, Асвенцім, Скавіну прыбыць у Кракаў. Можна меркаваць, што недзе ў чэрвені-ліпені ён ужо быў у Кракаве. Магчыма, у жніўні 1512 г. пасля прызначэння ўпаўнаважанага ў справе з Ганнай Крайсла, ён выправіўся ў Рым, каб узяць удзел у працы пасольства на Латэранскім Саборы альбо застацца ў Падуі і далучыцца да пасольства ў Рыме ўжо пасля атрымання доктарскай ступені. У кожным разе ў Італію з Кракава ён дабіраўся звычайным маршрутам, які называўся па-рознаму: via ordinaria (звычайная дарога), la strada imperiale (імперская дарога), іtalienstrasse (італьянская дарога), і якім ішлі польскія пасольствы, пілігрымы і купцы. З Кракава шлях ляжаў праз чэшскі Оламоўц і Брно, затым праз Вену, Віллах, Тарвізіё, Джэмону, Трэвізо, Мэстрэ, Венецыю да Падуі. Ад Падуі дарога вяла да Ферары, Балоньі, Фларэнцыі, Сіены, Вітэрбо і Рыма. Шлях з Кракава да Рыма займаў каля месяца, хоць пасольскія выправы былі ўдвая даўжэйшыя. Так, пасольствы Эразма Цёлка (1501, 1504–1505 гг.) былі ў дарозе з Кракава да Рыма амаль два з паловай месяцы. У 1512 г. Скарына, хоць, магчыма, і праездам, пабываў у тых еўрапейскіх культурных цэнтрах, якія адыгралі вялікую ролю ў яго далейшым жыцці. Гэта Вена, дзе ў 1515 г. ён мог удзельнічаць у Венскім кангрэсе, а ў 30–40-я гады меў стасункі з імператарам Фердынандам І; гэта Нюрнбэрг, дзе ён мог знаёміцца з выдавецкай справаю і замаўляць друкарскія матэрыялы; Прага, дзе праз 5 гадоў ён пачне выдаваць кнігі Святога Пісання; і Венецыя, якую нельга было абмінуць, кіруючыся з Кракава да Рыма, дзе ён мог пазнаёміцца з выдавецкай дзейнасцю Альда Мануцыя і з чэшскай Бібліяй; нарэшце — Падуя, дзе ён здабыў вельмі прэстыжны тытул доктара медыцыны.
|
|
|
|
|
|
